Toàn cảnh phiên họp
Phát biểu tại phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho biết, tại Kỳ họp thứ 9 Quốc hội đã cho ý kiến lần đầu về Dự án Luật cư trú (sửa đổi). Đây là dự án luật quan trọng liên quan đến việc tiếp tục cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 về quyền tự do cư trú của công dân, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin nhằm đổi mới phương thức quản lý dân cư, đơn giản hóa thủ tục hành chính và tạo thuận lợi hơn cho công dân và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về cư trú. Do đó, Dự án Luật nhận được sự quan tâm lớn của đại biểu quốc hội, cử tri cả nước. Ngay sau kỳ họp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo thường trực Ủy ban Pháp luật chủ trì, phối hợp với Bộ Công an, Bộ Tư pháp nghiên cứu, tổ chức hội nghị lấy ý kiến, dự kiến nội dung giải trình, tiếp thu ý kiến của đại biểu quốc hội, để chỉnh lý, hoàn thiện Dự thảo luật.
4 vấn đề lớn xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội
Tại phiên họp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nghe Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo một số vấn đề lớn xin ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật cư trú (sửa đổi). Theo đó, có 4 nội dung lớn được đưa ra xin ý kiến tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đó là: Về giải thích từ ngữ liên quan đến cư trú (Điều 2); Về điều kiện đăng ký thường trú (Điều 21); Về xóa đăng ký thường trú (Điều 25) và xóa đăng ký tạm trú (Điều 30); Về thời điểm có hiệu lực của Luật và quy định chuyển tiếp (Điều 39 và Điều 40).
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, về giải thích từ ngữ liên quan đến cư trú, một số ý kiến đề nghị rà soát, chỉnh lý lại các khái niệm “cư trú”,“nơi cư trú”, “nơi thường trú”, “nơi tạm trú”…; đề nghị việc xác định nơi cư trú của công dân cần thống nhất với quy định của Bộ luật Dân sự. Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật đã được chỉnh lý nội dung giải thích một số từ ngữ liên quan đến cư trú tại Điều 2 như “cư trú”, “nơi thường trú”, “nơi tạm trú” để làm rõ hơn sự khác biệt giữa việc đăng ký thường trú và đăng ký tạm trú và phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự. Theo đó, cư trú là việc công dân sinh sống tại chỗ ở hợp pháp thuộc đơn vị hành chính cấp xã hoặc đơn vị hành chính cấp huyện không có đơn vị hành chính cấp xã dưới hình thức thường trú, tạm trú (khoản 3); nơi thường trú là nơi công dân sinh sống ổn định, lâu dài và đã được đăng ký thường trú (khoản 9) và nơi tạm trú là nơi công dân sinh sống trong một khoảng thời gian nhất định ngoài nơi thường trú và đã được đăng ký tạm trú (khoản 10). Đồng thời, UBTVQH đã chỉ đạo chỉnh lý, bổ sung nội dung giải thích đối với một số từ ngữ khác có liên quan như “chỗ ở hợp pháp”, “tạm vắng”, “cơ quan đăng ký cư trú” để bảo đảm chặt chẽ và chính xác hơn.
Có ý kiến đề nghị chỉ nên quy định một hình thức cư trú, không phân biệt thường trú, tạm trú vì cho rằng để quản lý thực chất việc cư trú của người dân thì chỉ cần xác định nơi mà công dân đang thực tế sinh sống; điều này cũng thống nhất với quy định của Bộ luật Dân sự.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo một số vấn đề lớn xin ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật cư trú (sửa đổi)
Đối với điều kiện đăng ký thường trú, quy định tại Điều 21, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, nhiều ý kiến tán thành với việc không quy định điều kiện riêng về đăng ký thường trú tại thành phố trực thuộc trung ương; có ý kiến tán thành nhưng đề nghị cần có lộ trình cụ thể cho việc thực hiện tại Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh để bảo đảm sự đáp ứng của cơ sở hạ tầng, các dịch vụ thiết yếu tại đô thị lớn. Có ý kiến đề nghị vẫn cần duy trì điều kiện riêng về đăng ký thường trú tại thành phố trực thuộc trung ương như Luật hiện hành.
Về quy định điều kiện đăng ký thường trú áp dụng chung cho tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, nhiều ý kiến nhất trí với nội dung dự thảo Luật giao Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quy định mức diện tích bình quân về chỗ ở do thuê, mượn, ở nhờ làm điều kiện đăng ký thường trú, nhưng cũng có ý kiến cho rằng quy định như vậy sẽ tăng thêm điều kiện đăng ký thường trú so với hiện nay (đối với các tỉnh), tạo ra sự phân biệt đối xử trong thực hiện quyền cư trú của người dân giữa các địa phương khác nhau và chưa thật sự phù hợp với nguyên tắc quyền tự do cư trú chỉ có thể bị hạn chế bởi luật.
Báo cáo về xóa đăng ký thường trú, quy định tại Điều 25, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng khẳng định: Nhiều ý kiến tán thành việc bổ sung quy định về xóa đăng ký thường trú trong trường hợp: “Công dân vắng mặt tại nơi thường trú từ 12 tháng liên tục trở lên mà không đăng ký tạm trú ở nơi nào hoặc không khai báo tạm vắng với Công an xã, phường, thị trấn nơi thường trú, trừ trường hợp xuất cảnh ra nước ngoài”(điểm d khoản 1 Điều 25); một số ý kiến không tán thành quy định này vì cho rằng sẽ dẫn đến việc công dân không có nơi thường trú, ảnh hưởng đến người dân khi thực hiện các quyền và các thủ tục hành chính có liên quan.
Về thời điểm có hiệu lực của Luật và quy định chuyển tiếp (Điều 39 và Điều 40), đa số ý kiến tán thành việc thay đổi phương thức quản lý cư trú mới; có ý kiến không nhất trí việc thay đổi phương thức quản lý dân cư như đề xuất của Chính phủ; có ý kiến băn khoăn về tính khả thi của phương thức quản lý này và cho rằng quy định thời điểm của hiệu lực của Luật là từ ngày 01/7/2021 là không đủ thời gian để bảo đảm các cơ sở dữ liệu liên quan có thể hoàn thiện và vận hành ngay được trên thực tế. Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo bổ sung vào dự thảo Luật quy định một thời kỳ chuyển tiếp, cho phép cơ quan nhà nước và người dân được sử dụng đồng thời cả thông tin, dữ liệu điện tử trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú và giấy tờ, tài liệu chứng minh nơi cư trú (bao gồm cả Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú đã được cấp) trong các giao dịch hành chính, dân sự, nhất là tại những nơi chưa đáp ứng được hạ tầng kết nối với các cơ sở dữ liệu nói trên cho đến hết ngày 31/12/2025. Nhiều ý kiến đề nghị trong Luật cần quy định về lộ trình chuyển tiếp phù hợp để bảo đảm việc chuyển sang phương thức quản lý cư trú mới thực sự khả thi, trong quá trình đó, cần tiếp tục sử dụng Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú.
Tuy nhiên, trong quá trình chỉnh lý, cơ quan chủ trì soạn thảo vẫn đề nghị quy định thời điểm có hiệu lực thi hành của Luật là từ ngày 01/7/2021; chuyển hoàn toàn việc quản lý cư trú sang phương thức mới và Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú hết giá trị từ thời điểm Luật có hiệu lực thi hành. Do còn ý kiến khác nhau, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đề nghị các đại biểu Quốc hội tiếp tục cho ý kiến về vấn đề này.
Phấn đấu hoàn thành việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, để có thể vận hành chính thức từ ngày 01/7/2021
Thảo luận về các nội dung còn ý kiến khác nhau của của Dự án luật, nhiều đại biểu đánh giá cao cơ quan thẩm tra, cơ quan soạn thảo đã tiếp thu, giải trình, chỉnh lý nhiều nội dung đại biểu cho ý kiến tại Kỳ họp 9.
Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh cho ý kiến tại phiên họp
Về giải thích từ ngữ liên quan đến cư trú, Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh cho rằng trong Luật Xử lý vi phạm hành chính có quy định nơi cư trú và nơi cư trú không ổn định nhưng trong Dự thảo Luật Cư trú (sửa đổi) lại không có khái niệm này. Đại biểu đề nghị ban soạn thảo làm rõ các khái niệm nơi cư trú có phải là chỗ ở hợp pháp và khái niệm này nơi cư trú ổn định và nơi cư trú không ổn định được quy định trong Luật Xử lý vi phạm hành chính.
Giải trình về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm cho biết, cư trú có nhiều khái niệm như cư trú hợp pháp và bất hợp pháp. Nơi thường trú và nơi tạm trú để quản lý dân cư. Để đăng ký thường trú hoặc tạm trú thì cần có chỗ ở hợp pháp. Vậy đâu là chỗ ở hợp pháp, điều này đang còn nhiều vướng mắc và ý kiến khác nhau. Bộ trưởng Tô Lâm nêu ví dụ, thời gian qua người dân ở khu vực Tây Bắc di chuyển vào Tây Nguyên để xây dựng nhà ở nhưng không đăng ký hộ khẩu được do nguồn gốc đất không hợp pháp… Đây là thực tế đang tồn tại, khiến công tác quản lý dân cư gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy, sắp tới, ban soạn thảo sẽ rà soát lại những tồn tại, vướng mắc này để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tiễn.
Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm
Phát biểu tại phiên họp, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng hoan nghênh hai cơ quan soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra ngay sau Kỳ họp 9 đã khẩn trương phối hợp hoàn thiện Báo cáo giải trình ý kiến của đại biểu thảo luận, đặc biệt Ủy ban Pháp luật đã nghiên cứu, rà soát đồng bộ với các quy định của các luật có liên quan.
Cho ý kiến về điều kiện tạm trú, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng cho rằng cần cố gắng tạo điều kiện thông thoáng nhất, thuận lợi nhất cho người dân về chỗ ở nhưng công tác quản lý của cơ quan nhà nước vẫn hiệu quả. Đây là yêu cầu cao, nhằm đảm bảo điều kiện sinh sống của người dân, đảm bảo quyền học tập, thực hiện các chính sách cứu trợ, thảm họa, các chính sách an sinh xã hội. Để phù hợp với yêu cầu mới, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội yêu cầu tiếp tục tăng cường quản lý theo hướng giảm thủ tục hành chính, giảm các điều kiện giấy tờ không cần thiết; Không thể lấy điều kiện đăng ký thường trú, đăng ký tạm trú để ngăn chặn tình trạng người dân ở nông thôn di chuyển vào các thành phố lớn sinh sống và làm việc.
Một số ý kiến tại phiên họp cũng đánh giá cao quyết tâm của Chính phủ trong việc đẩy nhanh thực hiện xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư, nhằm giảm thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả, chất lượng công tác quản lý, trong đó, cần đẩy nhanh tiến độ ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dân cư.
Về thời điểm có hiệu lực của Luật và quy định chuyển tiếp, nhiều ý kiến đánh giá cao việc Chính phủ, Bộ Công an cùng các cơ quan liên quan đã thể hiện quyết tâm rất cao, có nhiều văn bản chỉ đạo và hành động quyết liệt phấn đấu hoàn thành việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú để có thể vận hành chính thức từ ngày 01/7/2021 là thời điểm Luật Cư trú (sửa đổi) dự kiến có hiệu lực thi hành. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đề ra, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng đề nghị Chính phủ, Bộ Công an cần đầu tư đúng hướng và giao trách nhiệm rõ và bổ sung các quy định để ngành công an trong quá trình triển khai.
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho ý kiến về thời điểm có hiệu lực của Luật và quy định chuyển tiếp (Điều 39 và Điều 40)
Cho ý kiến về vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân khẳng định có một số ý kiến lo ngại không đủ thời gian thực hiện, nhưng Chính phủ, Bộ Công an khẳng định đủ thời gian thưc hiện chuyển tiếp. Nếu trong quá trình thực hiện, có vướng mắc thì Quốc hội có thể ra nghị quyết gia hạn thêm thời gian thực hiện. Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nhấm mạnh, việc đưa ra mốc thời gian cụ thể để Chính phủ, các bộ ngành, địa phương cố gắng phấn đấu thực hiện mục tiêu đề ra, bởi thực tế, hiện cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia cũng đang được triển khai. Vì vậy, chúng ta cần ủng hộ cái mới.
Chủ tịch Quốc hội cũng thống nhất với đề xuất của Chính phủ về thời điểm có hiệu lực là tứ ngày 01/7/2021. Trong quá trình thẩm tra, thảo luận còn một số ý kiến khác nhau, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đề nghị Ủy ban Pháp luật và Ban soạn thảo tiếp tục trình Quốc hội những vấn đề còn ý kiến khác nhau trong kỳ họp tới.
Phát biểu kết luận nội dung cho ý kiến về một số vấn đề còn ý kiến khác nhau của Luật Cư trú (sửa đổi), Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu khẳng định: Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoan nghênh, đánh giá cao cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra đã nghiêm túc thiếp thu, chỉnh lý dự án luật. Về 4 vấn đề nêu trong báo cáo thẩm tra, Ủy ban Thường vụ thống nhất về nội dung giải thích từ ngữ, quy định tại Điều 2 của dự thảo Luật. Cụ thể:
Về điều kiện đăng ký thường trú, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất với dự thảo Luật. Trong đó, dự thảo Luật có giao Hội đồng nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quy định diện tích chỗ ở hợp pháp tối thiểu được đăng ký thường trú. Có ý kiến đề nghị cân nhắc quy định này, vì hiện nay Hội đồng nhân dân ở các địa phương khác nhau lại có quy định khác nhau, có thể là rào cản mới trong đăng ký thường trú. Tuy nhiên, theo giải trình của cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra đây là quy định diện tích tối thiểu nhà ở đối với nhà cho thuê, nhà được mượn thì bắt buộc cần có diện tích tối thiểu.
Về xóa đăng ký thường trú và xóa đăng ký tạm trú, các đại biểu nhất trí với quy định trong dự thảo luật tuy nhiên cần quy định cụ thể hơn điều kiện xóa thường trú, tạm trú, nhằm đảm bảo yêu cầu đăng ký nhưng cũng đề cao trách nhiệm của công dân.
%20okhh.jpg)
Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu kết luận nội dung cho ý kiến về một số vấn đề còn ý kiến khác nhau của Luật Cư trú (sửa đổi)
Về thời điểm có hiệu lực pháp luật và quy định chuyển tiếp là vấn đề có ý kiến khác nhau giữa thường trực Ủy ban Pháp luật và cơ quan soạn thảo. Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho rằng nếu quy định hiệu lực luật này là 01/7/2021 nhưng thời điểm chuyển tiếp là 31/12/2025, tức là sau 5 năm thì mới bỏ việc sử dụng sổ hộ khẩu, tạm trú, quy định như vậy lại không phù hợp. Vì thực tế hiện nay chỉ thay phương thức quản lý bằng phương pháp thô sơ (sổ hộ khẩu, sổ tạm trú) chuyển sang phương pháp mới (số định danh cá nhân, cơ sở dữ liệu dân cư về cư trú). Mục tiêu cuối cùng là giảm thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho người dân, đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước, nếu kéo dài thời gian chuyển tiếp thì không phù hợp.
Vấn đề đặt ra là Chính phủ, Bộ Công an, chính quyền địa phương các cấp cần có các biện pháp chỉ đạo, tổ chức quyết liệt để xây dựng số định danh cá nhân, cơ sở dữ liệu dân cư; đồng thời đẩy nhanh việc đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực thực hiện nhiệm vụ này.
Chính phủ và Bộ Công an cũng cần xây dựng dự toán kinh phí ngân sách dành cho lĩnh vực này, trình Quốc hội vào cuối năm 2020 để sang năm 2021 có kinh phí để triển khai, nhằm sớm đạt được mục tiêu đề ra./.