Luật Giá có hiệu lực từ ngày 01/01/2013 đã khẳng định nguyên tắc quản lý giá của nước ta đó là: (i) Nhà nước thực hiện quản lý giá theo cơ chế thị trường; tôn trọng quyền tự định giá, cạnh tranh về giá của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh theo quy định của pháp luật; (ii) Nhà nước thực hiện điều tiết giá để bình ổn giá; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh, người tiêu dùng và lợi ích của Nhà nước.

Thực hiện nguyên tắc trên, trong điều hành giá đối với những mặt hàng Nhà nước còn kiểm soát giá trực tiếp đều đã xây dựng những phương án cụ thể phù hợp với các mục tiêu kiểm soát lạm phát trong từng thời kỳ; khi điều chỉnh giá các mặt hàng đó đều tính toán xem mức độ tác động đến sản xuất và đời sống để có những biện pháp thích hợp hạn chế tác động bất lợi của nó đến nền kinh tế thông qua việc chia sẻ trách nhiệm, lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng; thực hiện kiểm tra, kiểm soát hoạt động của thị trường; điều hành giá một số mặt hàng quan trọng, thiết yếu thời gian qua cụ thể như sau:

Đối với giá xăng dầu:

Xăng dầu thành phẩm là mặt hàng có tác động trực tiếp tới sản xuất và đời sống người dân. Tuy nhiên, sản lượng xăng dầu thành phẩm sản xuất trong nước mới chỉ đáp ứng được 30% nhu cầu, 70% sản lượng xăng dầu thành phẩm còn lại phải nhập khẩu. Vì vậy, giá bán xăng dầu trong nước phụ thuộc trực tiếp vào diễn biến giá xăng dầu thế giới. Trong việc quản lý, điều hành giá xăng dầu trong thời gian vừa qua, Liên Bộ Tài chính - Công Thương luôn thực hiện thận trọng và tuân thủ theo đúng các quy định hiện hành, tuân theo tín hiệu thị trường, có tăng có giảm theo diễn biến giá xăng dầu thành phẩm trên thị trường thế giới; đồng thời quan tâm tới sự tác động đến nền kinh tế và người dân: mỗi khi điều chỉnh giá đều tính toán xem xét mức độ tác động đến sản xuất và đời sống nhân dân để có những biện pháp thích hợp hạn chế tác động bất lợi đến nền kinh tế thông qua việc chia sẻ trách nhiệm, lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng; thực hiện kiểm tra, kiểm soát hoạt động của thị trường.

Trong thực tiễn điều hành giá xăng dầu thời gian qua Liên Bộ Tài chính -Công Thương đã bám sát các nội dung của Nghị định 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu và các văn bản liên quan; thực hiện giám sát, kiểm soát và điều tiết giá xăng dầu thông qua việc: quy định công thức tính giá cơ sở (bình quân 30 ngày của giá xăng dầu thành phẩm thế giới - không phải giá dầu thô), thời gian tối thiểu giữa hai lần điều chỉnh giá (10 ngày) để các doanh nghiệp có căn cứ tính toán và đăng ký mức giá điều chỉnh trước khi thực hiện việc điều chỉnh giá.

Việc công khai trong điều hành giá xăng dầu, các kết quả thanh tra, kiểm tra, kiểm soát…thường xuyên được thực hiện thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, họp báo, thông cáo báo chí, các cuộc hội thảo đối thoại chính sách…; từng yếu tố cấu thành giá trong giá cơ sở, các biện pháp bình ổn giá (thuế, Quỹ, lợi nhuận định mức), việc niêm yết giá, các quyết định giá đều được thể hiện một cách minh bạch.

Tuy nhiên, cử tri vẫn cho cho rằng: “....giá xăng dầu tăng nhiều, giảm ít kể cả khi giá xăng dầu thế giới đã giảm, không tuân theo quy luật thị trường...”,Bộ Tài chính xin báo cáo và làm rõ thêm như sau:

Như đã trình bày ở trên, công tác điều hành giá xăng dầu cần được đánh giá toàn diện cả một quá trình; việc nhìn nhận một chiều, ở một thời điểm cụ thể có thể phản ánh chưa đầy đủ và khách quan.

- Thứ nhất, căn cứ vào mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của từng thời kỳ, trong nhiều thời điểm điều hành khi giá thế giới tăng cao tạo sự chênh lệch giữa giá bán lẻ trong nước và giá cơ sở tính toán theo Nghị định số 84/2009/NĐ-CP, lẽ ra giá xăng dầu trong nước cần phải điều chỉnh tăng để bù đắp phần chênh lệch này nhưng giá trong nước hoặc là không điều chỉnh tăng hoặc chỉ tăng một phần chứ không phải tăng toàn bộ phần chênh lệch giữa giá cơ sở tại thời điểm tính toán và mức giá bán hiện hành; phần chênh còn lại được bù đắp ở khoản Quỹ Bình ổn giá (sau đây viết tắt là Quỹ BOG) và/hoặc doanh nghiệp chia sẻ không tính hoặc không tính đủ khoản lợi nhuận định mức xăng dầu (quy định 300 đồng/lít,kg), khi các công cụ tài chính (Quỹ BOG, thuế nhập khẩu...) đã sử dụng hết mà giá xăng dầu thế giới vẫn tăng thì buộc phải tăng giá xăng dầu trong nước tương ứng.

- Thứ hai: Khi giá xăng dầu thế giới giảm (phải tính theo số ngày dự trữ lưu thông bình quân 30 ngày, không phải giá thế giới giảm tính theo từng ngày và giá trong nước có thể giảm ngay được) việc điều hành giá xăng dầu trong nước phải cân nhắc các công cụ đã sử dụng trước đó. Ví dụ: như cần giảm hoặc ngừng sử dụng Quỹ BOG, khôi phục lại lợi nhuận định mức đã cắt/giảm trước đó để doanh nghiệp có tiềm lực tài chính đảm bảo việc cung ứng xăng dầu cho nền kinh tế và khôi phục lại phần thuế nhập khẩu đã giảm trước đó, nên giá xăng dầu trong nước chưa thể giảm ngay cùng thời điểm hoặc giảm tương ứng theo mức giảm của giá xăng dầu thế giới.

Trong năm 2013, mặc dù giá xăng dầu thế giới diễn biến phức tạp, trong nhiều thời điểm có xu hướng tăng là chủ yếu và dao động ở mức cao, nhưng giá bán xăng dầu trong nước đã không tăng mà được giữ ổn định trong 10 lần điều hành vào các ngày 15/1/2013; 28/1/2013; 8/2/2013; 26/2/2013; 22/5/2013; 31/5/2013; 12/9/2013; 22/10/2013; 5/12/2013; 31/12/2013 do sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu và/hoặc giảm thuế nhập khẩu và/hoặc điều chỉnh giảm lợi nhuận định mức trong cơ cấu giá cơ sở (nếu điều chỉnh tăng giá thì mức điều chỉnh tại mỗi lần điều hành sẽ phải tăng tương đương với mức sử dụng quỹ Bình ổn giá và/hoặc mức giảm của thuế nhập khẩu xăng dầu và/hoặc mức cắt giảm lợi nhuận định mức). Trong khi đó, giá bán xăng dầu trong nước chỉ được điều chỉnh tăng 05 lần (đa số mức tăng giá đều ở mức độ kiềm chế do việc sử dụng kết hợp các công cụ tài chính). Khi giá xăng dầu thế giới giảm, Liên Bộ đã kịp thời yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện 06 lần giảm giá bán xăng dầu trong nước.

Bên cạnh việc điều hành giá xăng dầu trong nước theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước như trên, ngoài công tác tham mưu giúp Chính phủ trong chỉ đạo điều hành thường xuyên công tác giá trong cả nước theo chức năng nhiệm vụ được giao, Bộ Tài chính cũng đã thường xuyên tổ chức các đoàn kiểm tra và có công văn gửi các Bộ, ngành, địa phương để phối hợp tăng cường công tác kiểm soát, quản lý và bình ổn giá, nhất là sau những đợt điều chỉnh tăng giá bán xăng dầu trong nước...

Do giá xăng dầu của nước ta phụ thuộc biến động giá xăng dầu thế giới, trong khi giá xăng dầu thế giới những năm gần đây luôn biến động theo xu hướng tăng[6], vì vậy giá xăng dầu trong nước cũng được điều hành tương ứng (trên cơ sở bình quân giá xăng dầu thành phẩm thế giới 30 ngày, không phải là giá xăng dầu thành phẩm một vài ngày hay theo biến động của giá dầu thô...).

Như vậy, việc điều hành giá xăng dầu trong nước vừa qua đã được điều hành nhất quán theo cơ chế giá thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Liên Bộ Tài chính - Công Thương đã bám sát theo biến động của giá xăng dầu thế giới,  đồng thời thực hiện việc kiểm tra giám sát và áp dụng các công cụ điều tiết khi cần thiết để bình ổn giá (Quỹ BOG, lợi nhuận định mức của doanh nghiệp...) không để giá xăng dầu thế giới tự phát tác động bất lợi đến mục tiêu kiềm chế lạm phát giá.

Đối với giá điện:

Theo quy định hiện hành, Bộ Công Thương được giao chức năng quản lý nhà nước về giá điện; Bộ Tài chính là cơ quan phối hợp theo quy định.

Năm 2013, giá bán điện bình quân chỉ được điều chỉnh tăng một lần, từ 1.437 đ/kwh lên mức 1.508,85 đ/kwh, tỷ lệ tăng 5%; thời gian thực hiện từ 01/8/2013 (Thông tư số 19/2013/TT-BCT ngày 31/7/2013 của Bộ Công Thương).

Phương án điều chỉnh giá điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam được Bộ Công Thương kiểm soát theo quy định; thời gian và mức điều chỉnh được cân nhắc một cách thận trọng, tránh việc điều chỉnh giá điện gây tác động lớn đến ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội.

Trong thời gian tới, Bộ Tài chính tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương theo thẩm quyền trong việc điều hành giá điện đảm bảo thực hiện lộ trình cơ chế thị trưởng theo các Nghị quyết của Quốc hội, phù hợp với mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội, đảm bảo tính công khai, minh bạch trong mỗi lần điều chỉnh giá để người dân và xã hội cùng giám sát.

Một số nội dung cần tiếp tục triển khai trong thời gian tới:

Thời gian tới, để thực hiện thắng lợi các mục tiêu kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, các chỉ tiêu kinh tế do Quốc hội, Chính phủ đề ra, Bộ Tài chính sẽ phối hợp các Bộ, ngành liên quan tập trung làm tốt một số nội dung sau:

- Tiếp tục thực hiện nhất quán cơ chế giá thị trường có sự điều tiết của Nhà nước; không  bù chéo; tiếp tục thực hiện công khai, minh bạch trong điều hành đối với giá điện, xăng dầu cũng như các hàng hóa, dịch vụ quan trọng, thiết yếu khác có ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu dùng của người dân … điều hành một cách hài hòa các lợi ích người tiêu dùng, doanh nghiệp và nhà nước để tránh giật cục tạo ra các cú sốc về giá cho kinh tế và cho người dân. Bên cạnh đó có các giải pháp hỗ trợ hợp lý đối với người nghèo, người có thu nhập thấp, thực hiện các chính sách an sinh xã hội.

-  Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra giá kết hợp với thuế để ngăn chặn và kiên quyết xử lý các hành vi tăng giá bất hợp lý, nhất là đối với các nguyên vật liệu quan trọng và các mặt hàng tiêu dùng thiết yếu; đồng thời để ngăn chặn tình trạng chuyển giá, trốn lậu thuế. Kiểm tra, kiểm soát hoạt động của thị trường hàng hóa, dịch vụ theo quy định của pháp luật, ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại, đầu cơ găm hàng thao túng thị trường giá cả.