Thi, kiểm tra, đánh giá là những mắt xích quan trọng trong quá trình dạy và học ở nhà trường phổ thông, có tác động lớn đến chất lượng, hiệu quả dạy và học; Đồng thời liên quan đến quyền lợi, trách nhiệm của nhiều đối tượng trong xã hội. Thi tốt nghiệp trung học phổ thông là kỳ thi cuối cùng của quá trình giáo dục phổ thông và là kì thi bắt buộc theo Luật giáo dục.
Không chỉ riêng Việt Nam, nhiều nước khác vẫn đang tổ chức các kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông nhằm xác nhận mức độ học sinh đạt được các chuẩn mực quốc gia về giáo dục phổ thông, để có cơ sở cấp bằng tốt nghiệp cho học sinh, và có minh chứng về chất lượng, hiệu quả đầu tư quốc gia cho giáo dục, để có cơ sở đánh giá chất lượng dạy và học, đánh giá nhà trường, hiệu quả chỉ đạo của các địa phương, là cơ sở để hoạch định các chính sách giáo dục.... Trong khi đó, công tác tuyển sinh đại học, cao đẳng thường được giao cho nhà trường để thực hiện quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm trước xã hội (Ví dụ: Ở Mỹ, các bang được quyền quyết định tổ chức thi hay không tổ chức thi tốt nghiệp trung học phổ thông, nhưng ngày nay, số lượng bang tổ chức thi tốt nghiệp trung học phổ thông đang ngày càng tăng. Năm 2005 có 22 bang, đến 2010 có 28 bang). Có nước đã thực hiện việc bỏ thi tốt nghiệp như Liên bang Nga thì hiện nay đang cân nhắc việc khôi phục trở lại kỳ thi này. Tuy vậy, cũng có nhiều nước đang cân nhắc việc bỏ kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông.
Nhiều ý kiến cho rằng, việc duy trì các kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông hằng năm ở nước ta hiện nay đã góp phần tích cực vào việc duy trì việc dạy và học theo các chuẩn mực quốc gia, tạo động lực để thúc đẩy học sinh học tập tốt và giáo viên dạy tốt. Với những cải tiến, đổi mới hiện nay như áp dụng đồng bộ các giải pháp: chú trọng việc tổ chức thi và kiểm tra đánh giá nghiêm túc, đúng quy chế, đảm bảo khách quan, trung thực, công bằng và đánh giá đúng thực chất của học sinh; tăng quyền chủ động và nâng cao trách nhiệm của các sở giáo dục và đào tạo trong việc thành lập các hội đồng coi thi, chấm thi, thanh tra, xét duyệt kết quả tốt nghiệp theo hướng ngày càng gọn nhẹ, hiệu quả... chất lượng các kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông ở Việt nam hiện nay đã có nhiều chuyển biến tích cực.
Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang tổ chức nghiên cứu và đưa các định hướng đổi mới kỳ thi, công nhận tốt nghiệp trung học phổ thông, tuyển sinh đại học, cao đẳng vào Đề án Đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục - Đào tạo Việt Nam, Đề án Đổi mới chương trình và sách giáo khoa sau năm 2015. Sau khi các đề án này được thông qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ công bố phương án đổi mới thi tốt nghiệp trung học phổ thông để xin ý kiến rộng rãi của toàn xã hội nhằm lựa chọn được hướng đổi mới phù hợp nhất.
Trước mắt, từ nay đến 2015, Bộ Giáo dục và Đào tạo tiếp tục tổ chức kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo hướng ổn định.