Đại biểu Quốc hội Cầm Thị Mẫn - Thanh Hóa thảo luận về dự án Luật Đặc xá (sửa đổi)
Qua nghiên cứu dự thảo Luật Đặc xá (sửa đổi), Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, đại biểu Cầm Thị Mẫn tham gia một số nội dung sau:
Thứ nhất, tại Điều 5 dự thảo luật quy định về thời điểm đặc xá. Theo quy định tại điều này, Chủ tịch nước sẽ xem xét quyết định việc đặc xá nhân sự kiện trọng đại của đất nước, nhân ngày lễ lớn của đất nước và trong trường hợp đặc biệt. Theo quan điểm của đại biểu thì Luật Đặc xá nên bỏ quy định về việc đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước do Bộ luật Hình sự 2015 đã bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện tại Điều 66 và Điều 106. Theo đó, chế định này được thực hiện thường xuyên, mỗi năm 3 đợt với nhiều điều kiện áp dụng tương tự chế định đặc xá như: đã chấp hành được ít nhất 1/2 mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn, đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và án phí, có nhiều tiến bộ và có ý thức cải tạo tốt.
Việc áp dụng song song hai chế định này một cách thường xuyên có thể dẫn tới trùng lặp về chính sách, làm mất ý nghĩa đặc ân, đặc biệt của chính sách đặc xá dẫn tới Chủ tịch nước phải làm thay các công việc lẽ ra thuộc về trách nhiệm của các cơ quan tư pháp vì Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định về chế định tha tù trước thời hạn với nhiều điều kiện áp dụng tương tự như chế định đặc xá thì thời điểm đặc xá cần phải quy định chặt chẽ hơn. Chủ tịch nước chỉ ra quyết định đặc xá trong những thời điểm đặc biệt nhân sự kiện trọng đại của đất nước và trong trường hợp đặc biệt để thể hiện rõ tính có ý nghĩa khoan hồng đặc biệt của chính sách do người đứng đầu nhà nước áp dụng. Tránh sự trùng lặp với chính sách tha tù trước thời hạn có điều kiện dẫn đến số lượng người được tha tù trước thời hạn quá lớn, ảnh hưởng đến tính nghiêm minh của các bản án mà các cấp tòa án đã cân nhắc kỹ để đưa ra hình phạt thời hạn tù.
Bên cạnh đó, hiện nay chưa có văn bản hướng dẫn về việc xác định sự kiện trọng đại của đất nước và vì vậy Ban soạn thảo cần quy định cụ thể tiêu chí xác định thế nào là sự kiện trọng đại của đất nước. Cũng như những trường hợp được xem là các trường hợp đặc biệt, làm cơ sở cho Chủ tịch nước quyết định đặc xá. Việc xác định rõ các nội dung này sẽ bảo đảm tính công khai, minh bạch và thống nhất khi áp dụng chế định đặc xá đối với người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân. Đồng thời thuận lợi cho các cơ quan chuyên môn trong quá trình triển khai áp dụng.
Thứ hai, tại Điều 10 về điều kiện đặc xá. Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 10 dự thảo thì một trong những điều kiện để người bị kết án phạt tù có thời hạn được đặc xá là đã chấp hành án phạt tù được một thời gian do Chủ tịch nước quyết định nhưng ít nhất là 1/2 thời gian đối với trường hợp bị phạt tù có thời hạn. Việc quy định như trên dẫn đến cách hiểu là: Mặc dù người bị kết án phạt tù có thời hạn đã chấp hành được 1/2 mức phạt tù có thời hạn và đáp ứng các điều kiện còn lại quy định tại Điều 10 Luật Đặc xá. Nhưng họ chưa chắc đã được đặc xá, vì họ còn phải phụ thuộc vào quyết định xem xét của Chủ tịch nước về thời gian chấp hành hình phạt tù của họ.
Theo đại biểu, trừ các trường hợp bị kết án về một trong các tội quy định tại Chương XIII, Chương XXVI Điều 299, người bị kết án 10 năm tù trở lên về trong các tội quy định tại Chương XIV của bộ luật này. Do cố ý hoặc người bị kết án 7 năm tù trở lên đối với một trong các tội quy định tại Điều 168, 169, 248, 251, 252 của Bộ luật Hình sự. Hoặc các trường hợp đặc biệt thì Ban soạn thảo cần quy định cụ thể mức thời gian tối thiểu đã chấp hành án phạt tù là điều kiện để được đề nghị đặc xá. Nghĩa là chỉ cần người bị kết án đáp ứng được các điều kiện về mức thời gian tối thiểu chấp hành án phạt tù và các điều kiện được đặc xá theo quy định tại Điều 10 Luật đặc xá sẽ đương nhiên được đề nghị đặc xá chứ không phải chờ Chủ tịch nước quyết định về thời gian đã chấp hành hình phạt tù.
Bên cạnh đó, điểm b khoản 1 Điều 10 dự thảo cũng quy định điều kiện về thời gian chấp hành ít nhất là 1/2 thời gian đối với trường hợp bị phạt tù có thời hạn, nếu trước đó đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được giảm không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân, nếu sau khi đã được giảm xuống tù có thời hạn mà tiếp tục được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được giảm sau đó không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù.
Việc quy định điều kiện về thời gian chấp hành án để được đề nghị đặc xá như trên cũng tương đương với điều kiện về thời gian chấp hành án của biện pháp tha tù trước thời hạn tại Điều 66 Bộ luật Hình sự năm 2015. Quy định này đã gây sự trùng lặp giữa chính sách đặc xá và chính sách tha tù trước thời hạn, không thể hiện được tính chất đặc biệt của biện pháp khoan hồng của nhà nước do Chủ tịch nước quyết định với biện pháp khoan hồng do cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện thường xuyên với mật độ 3 lần/năm.
Việc quy định điều kiện thời gian đã chấp hành ít nhất 1/3 thời gian đối với án phạt tù có thời hạn và 14 năm đối với án phạt tù chung thân theo luật đặc xá hiện hành là hợp lý. Vì vậy, đại biểu kiến nghị quy định tại điểm b khoản 1 Điều 10 dự thảo nên sửa đổi lại như sau: "Đã chấp hành án phạt tù được ít nhất là 1/2 thời gian đối với trường hợp bị phạt tù có thời hạn, nếu trước đó đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được giảm không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù. Đã chấp hành án phạt tù ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân, nếu sau khi đã được giảm xuống tù có thời hạn mà tiếp tục được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được giảm sau đó không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù". Việc sửa đổi như trên cũng sẽ đảm bảo được tính đồng bộ giữa Luật Đặc xá và các luật khác liên quan, như Bộ luật Hình sự, Luật Thi hành án hình sự.