Tháo gỡ các vướng mắc trong xây dựng thị trường phát điện cạnh tranh

Mục tiêu mà Bộ Công Thương cũng như EVN đặt ra là đến năm 2009, Việt Nam có thị trường phát điện cạnh tranh, vì đó là thời điểm Việt Nam có điện dự phòng. Tuy nhiên, nếu các nhà máy bảo đảm tiến độ cung ứng điện, thì phải đến năm 2010 tình trạng thiếu điện mới chấm dứt. Sau khi kết thúc dự án do Hãng Tư vấn KEMA, Mỹ thực hiện trước đây, Cục Điều tiết điện lực (ERAV) đã đưa ra một số vấn đề chưa được giải quyết cần phải hoàn thiện trong thiết kế tổng thể thị trường.

 Tại Hội thảo Thiết kế thị trường phát điện cạnh tranh Việt Nam mới đây, theo phương án do Tổ chức Tư vấn quốc tế Campbell Carr hỗ trợ, các chuyên gia tư vấn tập trung giải quyết một số vấn đề tồn tại chính của thiết kế thị trường phát điện cạnh tranh như: Cơ chế xác định giá thị trường, giá trần và giá sàn của các nhà máy điện; Cấu trúc thị trường điện năng; Cơ chế xác định giá công suất cho các nhà máy điện và vấn đề khác như cơ chế dịch vụ phụ, tối ưu thuỷ điện... Đây là những vấn đề quan trọng, ảnh hưởng lớn đến mô hình và sự vận hành của thị trường phát điện cạnh tranh.  

Yêu cầu đặt ra là các cơ chế được thiết lập phải đáp ứng mục tiêu của thị trường điện. Đó là thu hút được đầu tư trong và ngoài nước vào ngành điện, nhất là đầu tư phát triển nguồn điện; Giá điện phải phản ánh đúng chi phí, khuyến khích cạnh tranh nâng cao hiệu quả hoạt động, kinh doanh trong ngành điện. Đánh giá về phương án này, ông Đặng Hùng- Nguyên trưởng Ban điều tiết điện lực, Bộ Công Thương cho rằng: Đây là mô hình có nhiều ưu điểm có thể thực hiện được. Việc định giá cao hay thấp còn phụ thuộc vào giá năng lượng, trong đó có giá dầu thô. Theo Tư vấn Campbell Carr, việc áp dụng cơ chế thiết lập giá trần đối với mỗi loại nhà máy sẽ giúp tránh được nguy cơ các nhà máy thao túng thị trường, tăng giá chào để đẩy giá thị trường lên cao. Không những thế, do những ràng buộc trong hợp đồng bao tiêu điện, các nhà máy điện BOT sẽ không tham gia thị trường phát điện mà Công ty Mua bán điện sẽ đóng vai trò chào giá thay cho các nhà máy này. Nếu Công ty mua bán điện thực hiện việc chào giá thấp cho các nhà máy BOT, thì khi đó, mức giá sàn sẽ được áp dụng chung cho toàn hệ thống. Tuy nhiên, ngoài phương án khả thi, thì vấn đề để thực hiện được việc phát điện cạnh tranh là phải có điện dự phòng. Thế nhưng, đến nay Việt Nam vẫn thiếu điện và dự báo tình trạng này còn tiếp diễn trong năm nay và cả năm 2009. Như vậy, với nhu cầu sử dụng điện tăng khoảng 15%/năm sẽ tạo nên một thách thức lớn trong việc thực hiện các dự án này.

Như vậy, nhằm sớm thực hiện được thị trường phát điện cạnh tranh thì cần phải tăng cường thu hút đầu tư xây dựng các nguồn điện. Trong khi đó, vướng mắc khiến nhà đầu tư lùi bước khi đầu tư vào ngành điện là thương thảo giá bán. Trước đó, đã không ít nhà đầu tư than phiền về việc giá bán điện bị hạ thấp. Tuy nhiên, muốn thu hút đầu tư, đòi hỏi môi trường đầu tư phải hấp dẫn, và cần thị trường để nhà đầu tư thu hồi vốn, có lãi, đó là nguyên tắc chung. Vấn đề là phải tái cơ cấu các tổ chức trong ngành điện thế nào để hoạt động trong thị trường mang tính công bằng, hợp lý.