PGS.TS-ĐBQH BÙI HOÀI SƠN: ĐỀ CƯƠNG VĂN HÓA VIỆT NAM 1943 VÀ BƯỚC CHUYỂN MÌNH CỦA VĂN HÓA DÂN TỘC
ĐỀ CƯƠNG VỀ VĂN HÓA VIỆT NAM - SỨC SỐNG TRONG DÒNG CHẢY CHÍNH SÁCH CỦA ĐẢNG
PGS. TS Bùi Hoài Sơn- Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề "80 năm Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943 - 2023) - Khởi nguồn và động lực phát triển"
Tại Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương tổ chức tháng 2/1943, Đề cương về văn hóa Việt Nam do Tổng Bí thư Trường Chinh soạn thảo đã được thông qua. Đây là một sự kiện chính trị quan trọng, tạo nền tảng cho sự nghiệp xây dựng một nền văn hóa mới.
Phóng viên: Đề cương Văn hóa Việt Nam 1943 là một trong những văn kiện lịch sử quan trọng của đất nước. Ông có suy nghĩ gì về giá trị và ý nghĩa của bản Đề cương?
PGS. TS Bùi Hoài Sơn- Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Đầu tiên, tôi cho rằng, chúng ta cần đặt bản Đề cương trong bối cảnh lịch sử để hiểu hết được tầm quan trọng và ý nghĩa của nó. Như vậy, trước khi chúng ta tiến hành khởi nghĩa, giành độc lập cho dân tộc, trong hoàn cảnh văn hóa nước nhà, về hình thức là thuộc địa, về nội dung là tiền tư bản, đang gặp rất nhiều khó khăn, lại càng khó khăn hơn với Chiến tranh thế giới lần thứ 2 làm cho tính chất phong kiến, nô dịch trong văn hóa mạnh lên.
Do đó, việc “Đề cương về Văn hóa Việt Nam” ra đời, trở thành một bản cương lĩnh về văn hóa, bổ sung cho cương lĩnh chính trị của Đảng. Lần đầu tiên, Đảng ta công bố quan niệm của mình về văn hóa theo quan điểm Mác xít, văn hóa được xác định là một trong ba mặt trận (cùng với mặt trận chính trị và kinh tế) trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, tạo nên thay đổi mang tính cách mạng trong nhận thức về văn hóa trong công cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng đất nước. Ý nghĩa này đã đi cùng với bản Đề cương theo suốt chiều dài lịch sử đất nước đến tận hôm nay.
Việc ra đời của Đề cương năm 1943 với ba nguyên tắc dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa đã giúp chúng ta chuyển từ một nền văn hóa về hình thức là thuộc địa, về nội dung là tiền tư bản sang một nền văn hóa mới cách mạng, dân tộc về hình thức, tân dân chủ về nội dung, phát huy sức mạnh của văn hóa, hình thành nên tinh thần yêu nước, tình đoàn kết, từ đó, giúp chúng ta vượt qua mọi khó khăn, chiến thắng mọi kẻ thù.
Phóng viên: Theo ông, Đề cương Văn hóa Việt Nam trong bối cảnh hiện nay có ý nghĩa như thế nào? Các nguyên tắc cơ bản của Đề cương cần được vận dụng ra sao trong bối cảnh xã hội hiện đại ngày nay?
PGS. TS Bùi Hoài Sơn- Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Rõ ràng văn hóa ngày hôm nay đã có nhiều khác biệt so với bối cảnh của những năm 1940 của thế kỷ trước. Đời sống văn hóa đa dạng và phong phú hơn. Nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ văn hóa của người dân cao hơn. Tác động của văn hóa thế giới đến văn hóa Việt Nam cũng mạnh mẽ hơn. Đảng và Nhà nước ta cũng có nhiều điều kiện hơn trong chăm sóc đời sống văn hóa cho nhân dân. Thuận lợi và thách thức đan xen trong phát triển văn hóa, con người Việt Nam khiến chúng ta cần tìm những giải pháp phù hợp để phát triển văn hóa vì sự phát triển bền vững đất nước. Trong đó, những giá trị trường tồn của Đề cương văn hóa Việt Nam chính là một trong những chỗ dựa vững chắc, đã được kiểm chứng qua thời gian, giúp chúng ta khẳng định bản lĩnh, sức mạnh văn hóa Việt Nam.
Từ ba nguyên tắc xây dựng văn hóa của đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, chúng ta đã phát triển, hoàn thiện hơn ở Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm (Ban chấp hành Trung ương Khóa VIII) về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, ở đó tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới để làm giàu có hơn văn hóa dân tộc là một bổ sung mới để phù hợp hơn với bối cảnh toàn cầu hóa; ở Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín (Ban chấp hành Trung ương Khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, ở đó, văn hóa và con người là mục đích của mọi sự phát triển kinh tế - xã hội. Chúng ta phát triển văn hóa để xây dựng con người, và xây dựng con người để phát triển văn hóa. Gần đây, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xem văn hóa là một yếu tố then chốt để khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.
Bên cạnh đó, những nội hàm của các nguyên tắc dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa cũng được cụ thể hóa để phù hợp với bối cảnh xã hội hiện nay. Ví dụ, ba nguyên tắc này đã được vận dụng, thể hiện đầy đủ trong việc xây dựng hệ giá trị văn hóa Việt Nam dân tộc, dân chủ, nhân văn và khoa học hiện nay. Rõ ràng, giờ đây chúng ta mong muốn xây dựng hệ giá trị văn hóa “soi đường cho quốc dân đi”. Ở đó, bên cạnh tình yêu nước, tinh thần đoàn kết được hiểu theo những nội hàm mới, phù hợp với bối cảnh xã hội ngày hôm nay, thì những giá trị khoa học hay trình độ văn minh của văn hóa, đặc biệt là giá trị dân chủ, coi trọng sự tham gia của toàn xã hội vào xây dựng đời sống văn hóa, và giá trị nhân văn, ở đó, mọi sự phát triển đều hướng đến con người. Đó có thể là nền kinh tế nhân văn, khoa học nhân văn hay bất kỳ một lĩnh vực nào khác. Làm như thế, văn hóa sẽ đóng góp vào sự phát triển bền vững chung của đất nước.
Trong bối cảnh xã hội hôm nay, tôi cho rằng, chúng ta càng cần phát huy hơn nữa vai trò của văn hóa để hình thành nên hệ điều tiết cho sự phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra hành trang, bản lĩnh và sự tự tin để đất nước hội nhập tốt hơn vào một thế giới toàn cầu hóa sâu rộng, như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh trong bài phát biểu tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc. Nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn”. Vì văn hóa liên quan đến toàn bộ xã hội, nên những nguyên tắc dân tộc hóa, khoa học hóa, đại chúng hóa cần phải được thẩm thấu vào trong toàn bộ xã hội.
Chúng ta sẽ cần tập trung làm rõ, cập nhật những nội hàm mới của ba nguyên tắc dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa trong bối cảnh xã hội hiện nay. Trên cơ sở đó, cụ thể hóa những nguyên tắc này trong các chương trình hành động, đề án, kế hoạch, và đặc biệt là xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam để từ đó định hướng sự phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vứng đất nước.
Bên cạnh đó làm tốt hơn công tác tuyên truyền để những giá trị của bản đề cương được thẩm thấu tốt hơn vào toàn xã hội qua nhận thức đúng đắn của mọi người. Những ví dụ hay, bài học tốt cũng cần được lan tỏa để những giá trị của bản đề cương trở thành định hướng cho sự phát triển nhân cách, đạo đức của mỗi cá nhân và toàn xã hội. Điều đó giúp lan tỏa sức sống lâu bền của “Đề cương về Văn hóa Việt Nam” năm 1943 với sự phát triển đất nước trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!
