HỘI THẢO KHOA HỌC: QUỐC HỘI GIÁM SÁT THI HÀNH PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH PHỦ VÀ TRÁCH NHIỆM GIẢI TRÌNH CỦA CHÍNH PHỦ TRƯỚC QUỐC HỘI – THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ
Theo quy định pháp luật, hoạt động giám sát của Quốc hội bao gồm: Giám sát tối cao của Quốc hội (được thực hiện tại kỳ họp Quốc hội), giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, giám của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, giám sát của Đoàn ĐBQH và ĐBQH. Trong quá trình thực hiện giám sát, Chính phủ và các thành viên của Chính phủ phải có trách nhiệm giải trình khi Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội yêu cầu.
Hội thảo “Quốc hội giám sát thi hành pháp luật của Chính phủ và trách nhiệm giải trình của Chính phủ trước Quốc hội – Thực trạng và kiến nghị”
Trách nhiệm giải trình của Chính phủ trước Quốc hội
Tham gia góp ý tại Hội thảo “Quốc hội giám sát thi hành pháp luật của Chính phủ và trách nhiệm giải trình của Chính phủ trước Quốc hội – Thực trạng và kiến nghị” do Viện Nghiên cứu lập pháp tổ chức vào sáng 12/1 tại Hà Nội, TS. Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng đoàn chuyên trách - Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương cho biết, Hiến pháp 2013 quy định rất rõ về trách nhiệm giải trình, báo cáo của Chính phủ trước Quốc hội: Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội có quyền yêu cầu thành viên Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tổng Kiểm toán nhà nước và cá nhân hữu quan báo cáo, giải trình hoặc cung cấp tài liệu về những vấn đề cần thiết. Người được yêu cầu có trách nhiệm đáp ứng yêu cầu đó (Điều 77 Hiến pháp 2013); Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước (Điều 94 Hiến pháp 2013).
TS. Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng đoàn chuyên trách - Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương
Điều này được cụ thể hóa trong các quy định của Luật Tổ chức Quốc hội và Luật Tổ chức Quốc hội như: “Thủ tướng Chính phủ thực hiện báo cáo công tác của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; giải trình, trả lời chất vấn trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội (Điều 29 Luật Tổ chức Chính phủ)”, “Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ với tư cách là người đứng đầu bộ, cơ quan ngang bộ giải trình về những vấn đề Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội quan tâm (Điều 34 Luật Tổ chức Chính phủ)”, “ Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ thực hiện báo cáo công tác trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; giải trình, trả lời chất vấn trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội (Điều 37 Luật Tổ chức Chính phủ)”, “Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội có quyền yêu cầu thành viên Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tổng Kiểm toán nhà nước và cá nhân hữu quan giải trình về những vấn đề thuộc lĩnh vực Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội phụ trách, Người được yêu cầu giải trình có trách nhiệm báo cáo, giải trình tại phiên họp của Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội (Điều 82 Luật Tổ chức Quốc hội).
Ngoài ra, Luật Phòng, chống tham nhũng cũng quy định “Trách nhiệm giải trình là việc cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền làm rõ thông tin, giải thích kịp thời, đầy đủ về quyết định, hành vi của mình trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao (khoản 5 Điều 3) và “Cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có trách nhiệm giải trình về quyết định, hành vi của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao khi có yêu cầu của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân bị tác động trực tiếp bởi quyết định, hành vi đó. Người thực hiện trách nhiệm giải trình là người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc người được phân công, người được ủy quyền hợp pháp để thực hiện trách nhiệm giải trình (khoản 1 Điều 15)”.
Đặc biệt, trách nhiệm giải trình của các cơ quan trong hoạt động giám sát của Quốc hội trong đó có Chính phủ được làm rõ và quy định xuyên suốt Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, trong đó có giải thích khái niệm “giải trình” tại khoản 8 Điều 2 “Giải trình là việc cơ quan, cá nhân hữu quan giải thích, làm rõ trách nhiệm của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao theo yêu cầu của chủ thể giám sát quy định”.
Các quy định về trách nhiệm giải trình của Chính phủ trước Quốc hội đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho Quốc hội thực hiện quyền giám sát việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ, tạo cơ chế kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan, góp phần nâng cao trách nhiệm của Chính phủ trong việc thực hiện các nhiệm vụ theo thẩm quyền, nâng cao chất lượng tổ chức thi hành pháp luật của Chính phủ.
Các vị đại biểu, chuyên gia tham dự Hội thảo
Chất lượng giải trình vẫn còn hạn chế
Theo TS. Nguyễn Thị Việt Nga, với những quy định pháp luật hiện hành và yêu cầu ngày càng cao trong hoạt động giám sát của Quốc hội, chất lượng công tác giải trình của Chính phủ ngày càng được thực hiện trách nhiệm, nghiêm túc và chất lượng. “Hoạt động báo cáo, giải trình của Chính phủ theo yêu cầu của Quốc hội thời gian qua được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo đúng quy định, đúng yêu cầu bao trùm nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống kinh tế xã hội, nhiều vấn đề báo cáo, giải trình chạm tới cốt lõi, căn nguyên làm sáng tỏ vấn đề và góp phần gợi mở nhiều giải pháp hữu hiệu để khắc phục các vướng mắc trong thực hiện chính sách pháp luật thời gian sắp tới.”, TS. Nguyễn Thị Việt Nga cho biết.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, TS. Nguyễn Thị Việt Nga cũng cho rằng, hoạt động giải trình của Chính phủ vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định như: Nhiều báo cáo theo yêu cầu của Quốc hội chỉ tập trung vào báo cáo các kết quả, thành tích đạt được mà chưa chú trọng, thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, bất cập trong phạm vi nhiệm vụ báo cáo. Đặc biệt, việc chỉ ra các nguyên nhân chủ quan của những tồn tại, hạn chế còn e dè, chưa thực sự thẳng thắn, một số nội dung còn chưa chỉ rõ trách nhiệm của từng cơ quan, từng ngành mà còn chung chung, thiếu cụ thể.
Bên cạnh đó, trong hoạt động giải trình tại các phiên họp, phiên chất vấn, đôi khi người giải trình, trả lời vẫn chưa đi thẳng vào nội dung được đưa ra, còn né tránh vấn đề, trả lời chưa trực diện. Về phía các đại biểu, đôi khi các đại biểu chưa thực sự nắm chắc vấn đề nên ảnh hưởng đến hiệu quả, chất lượng phiên giải trình, chất vấn.
Ngoài ra, việc thực hiện các giải pháp, cam kết được đưa ra tại các phiên báo cáo, giải trình đôi khi chưa được hiệu quả, toàn diện, triệt để. Tại các phiên chất vấn, phiên giải trình, người giải trình luôn đưa ra những giải pháp, cam kết trong thời gian sắp tới để thực hiện tốt hơn các nhiệm vụ thuộc thẩm quyền, khắc phục các khó khăn, vướng mắc. Tuy nhiên, việc thực hiện các cam kết, lời hứa lại chưa được theo dõi, đánh giá; đôi khi, lời hứa, cam kết vẫn chỉ dừng lại ở đó chứ chưa được hiện thực hóa, triển khai bằng những chương trình, kế hoạch cụ thể để tạo chuyển biến tích cực.
Nghiên cứu các hệ quả sau giám sát, sau các phiên chất vấn, giải trình
Để nâng cao chất lượng giải trình của Chính phủ, TS. Nguyễn Thị Việt Nga kiến nghị nhiều giải pháp cụ thể liên quan đến hoàn thiện pháp luật, tăng cường bồi dưỡng, tập huấn các kỹ năng,… Cụ thể:
TS. Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng đoàn chuyên trách - Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương
Thứ nhất, nghiên cứu hoàn thiện các quy định về hoạt động giám sát của Quốc hội nói chung và các quy định về hoạt động báo cáo, giải trình trong giám sát nói riêng. Trong đó, để tăng “sức nặng” của hoạt động giám sát, cần nghiên cứu các hệ quả sau giám sát, sau các phiên chất vấn, giải trình. Cần có quy định cụ thể về việc theo dõi, đánh giá việc thực hiện các cam kết, lời hứa của những người đứng đầu trong các phiên chất vấn, giải trình của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội. Nghiên cứu xây dựng cơ chế tái giám sát, tái giải trình đối với những nội dung, giải pháp đã được cam kết thực hiện.
Thứ hai, tiếp tục thực hiện nghiêm túc các hoạt động chất vấn, giải trình; đồng thời tăng cường tổ chức các phiên báo cáo, giải trình thường xuyên và liên tục để nâng cao trách nhiệm của Chính phủ và các thành viên Chính phủ trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ thuộc lĩnh vực phụ trách.
Thứ ba, tăng cường bồi dưỡng, tập huấn các kỹ năng về chất vấn, xem xét báo cáo cho các đại biểu Quốc hội; thực hiện bồi dưỡng, tập huấn tập trung vào các vấn đề lớn, nổi cộm trong từng năm, từng giai đoạn và theo các chương trình, kế hoạch hoạt động của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Thứ tư, khẳng định hoạt động giám sát, giải trình với mục đích, mục tiêu vì lợi ích chung là tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thi hành pháp luật và gợi mở các giải pháp khắc phục; khuyến khích, đề cao tinh thần cởi mở, xây dựng, cầu thị trong hoạt động giám sát, chất vấn và giải trình.
Thứ năm, tích cực khắc phục, cải thiện tình trạng gửi tài liệu chậm, muộn để các đại biểu có thời gian nghiên cứu sâu kỹ, hiểu rõ và nắm chắc vấn đề, từ đó góp phần nâng cao chất lượng các phiên chất vấn, giải trình./.
