TIẾP TỤC HOÀN THIỆN CƠ CẤU TỔ CHỨC QUỐC HỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Đại hội XIII của Đảng chỉ đạo “Đổi mới phương thức, nâng cao chất lượng và hiểu quả hoạt động, phát huy dân chủ, pháp quyền, tăng tính chuyên nghiệp ... trong thực hiện chức năng lập pháp"
Xác định rõ tầm quan trọng của hoạt động lập pháp
Trong giai đoạn thực hiện đường lối đổi mới toàn diện đất nước, hoạt động lập pháp được Đảng ta đặc biệt quan tâm. Tại Đại hội VII năm 1991, Đảng ta đã xác định rõ tầm quan trọng của hoạt động lập pháp đối với quản lý xã hội và bảo đảm quyền con người, quyền công dân: “Nhà nước định ra các đạo luật nhằm xác định các quyền công dân và quyền con người, quyền đi đôi với nghĩa vụ và trách nhiệm”. Quan điểm này cho thấy, nhận thức của Đảng ta về tầm quan trọng của hoạt động lập pháp đối với quản lý nhà nước và đối với việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam.
Quan điểm này tiếp tục được khẳng định trong các kỳ Đại hội tiếp theo, trong Đại hội IX, Đảng ta tiếp tục chỉ rõ “Nâng cao hiệu quả trong hoạt động lập pháp và hiệu lực trong giám sát của Quốc hội” và đến Đại hội X, Đảng ta nhấn mạnh “tăng cường hiệu lực và hiệu quả các hoạt động lập pháp”. Các quan điểm này của Đảng cho thấy hoạt động lập pháp có vị trí, vai trò rất quan trọng trong quá trình xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, đặc biệt là yều cầu xây dựng, hoàn thiện thể chế phát triển, bao gồm thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, tại Đại hội X, Đảng ta xác định “Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động lập pháp...” , đây được xem là một bước tiến quan trọng trong tư duy lập pháp ở Việt Nam, mở đường cho việc hình thành cơ chế bảo vệ Hiến pháp và kiểm soát quyền lập pháp ở Việt Nam.
Để Đại hội XII, Đảng ta tiếp tục xác định “Hoàn thiện cơ chế để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử, nhất là hoạt động lập pháp của Quốc hội” , qua đó xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trọng tâm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm yêu cầu phát triển nhanh, bền vững.
PGS.TS Trương Hồ Hải nhấn mạnh, cả phương diện lý luận và thực tiễn đã chứng minh rằng, chất lượng thể chế sẽ quyết định sự hưng thịnh hay suy vong của một quốc gia, chính vì thế tại Đại hội XIII của Đảng đã xác định hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển mà nòng cốt là thể chế phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được xem là là một trong các đột phá chiến lược để “Đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả”. Ngoài ra, hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhằm đáp ứng yêu cầu “đẩy mạnh phân cấp, phân quyền hợp lý, hiệu quả, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực bằng pháp luật”, thêm vào đó, Đại hội XIII yêu cầu xây dựng hệ thống pháp luật hiện đại có đủ “sức cạnh tranh quốc tế” nhằm thúc đẩy hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng và mang lại hiệu quả cao ở nước ta.
Chính vì thế, trong thời gian tới, Việt Nam cần phải tiếp tục xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trung tâm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm yêu cầu phát triển nhanh, bền vững . Để thực hiện được yêu cầu này, Đại hội XIII của Đảng chỉ đạo “Đổi mới phương thức, nâng cao chất lượng và hiểu quả hoạt động, phát huy dân chủ, pháp quyền, tăng tính chuyên nghiệp ... trong thực hiện chức năng lập pháp”; “Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng quy trình lập pháp, tập trung xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; tôn trọng, bảo đảm quyền con người, quyền công dân; hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp” . Trên cơ sở đó, Nghị quyết 27-NQ/TW về “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong tình hình mới” chỉ rõ: “phát huy tính dân chủ, pháp quyền, hiện đại, chuyên nghiệp, khoa học, công khai, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả trong tổ chức và hoạt động, bảo đảm Quốc hội thực hiện tốt chức năng lập pháp”; “Tiếp tục đổi mới căn bản, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động lập pháp, bảo đảm quản trị quốc gia bằng Hiến pháp và pháp luật, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế” .
Quốc hội khóa XV
Tiếp đó, nhằm tổ chức thực hiện tốt các chủ trương, đường lối trên, Kết luận số 19-KL/TW của Bộ chính trị về định hướng chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, xác định rõ: “Việc xây dựng, ban hành luật phải thận trọng, chắc chắn, làm tốt từng khâu, đặt yêu cầu cao về chất lượng, không chạy theo số lượng, phải bám sát và kịp thời đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Những vấn đề cấp bách, đã chín, đã rõ, được thực tiễn chứng minh, có sự thống nhất cao thì mới xây dựng, ban hành luật; những vấn đề tuy cấp bách, cần thiết, nhưng là vấn đề mới, chưa đạt đồng thuận cao thì có thể quy định thực hiện thí điểm. Trước mắt, chưa triển khai xây dựng những dự án luật có nội dung phức tạp, còn nhiều ý kiến khác nhau, cần có thêm thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng, thận trọng”; “Chú trọng hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, ổn định, công khai, minh bạch, có sức cạnh tranh quốc tế; lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trọng tâm; tăng cường giám sát, kiểm soát việc thực hiện quyền lực nhà nước; thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Khắc phục ngay tình trạng văn bản luật thiếu tính ổn định, “luật khung, luật ống”, chậm ban hành văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành. Đồng thời, siết chặt kỷ luật, kỷ cương, đề cao trách nhiệm, nhất là người đứng đầu trong xây dựng pháp luật; chống tiêu cực ngay trong công tác xây dựng pháp luật, không bị chi phối, tác động bởi các hành vi không lành mạnh của bất cứ tổ chức, cá nhân nào, không để xảy ra tình trạng lồng ghép “lợi ích nhóm”, lợi ích cục bộ của cơ quan quản lý nhà nước trong văn bản pháp luật”; “Tăng cường thu hút chuyên gia, nhà khoa học, cán bộ hoạt động thực tiễn có kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn sâu, công tâm, khách quan, vì lợi ích quốc gia, dân tộc tham gia xây dựng pháp luật”.
Đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội theo hướng chuyên nghiệp
Cũng theo PGS.TS Trương Hồ Hải, để thực hiện được yêu cầu này, Quốc hội cần chuyển từ mô hình “hoạt động theo kỳ họp” sang hoạt động thường xuyên để kịp thời quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Hiện nay, Quốc hội hoạt động theo kỳ họp, một năm họp 2 lần, trừ trường hợp tổ chức kỳ họp bất thường khi “Chủ tịch nước, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội yêu cầu” (khoản 2, Điều 90 Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014). Nghị viện nhiều nước làm việc trên dưới 200 ngày (khoảng 8 đến 10 tháng) trong một năm , vì thế Nghị quyết số 27-NQ/TW đã chỉ đạo “nghiên cứu tăng hợp lý số kỳ họp của Quốc hội”; “xây dựng Quốc hội điên tử”.
Tăng hợp lý số lượng đại biểu Quốc hội chuyên trách
Đồng thời, để đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội theo hướng chuyên nghiệp cần phải “tăng hợp lý số lượng đại biểu Quốc hội chuyên trách, giảm số lượng đại biểu công tác ở các cơ quan hành pháp, tư pháp”. Hiện nay, theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Tổ chức Quốc hội năm 2020, “Số lượng đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách ít nhất là bốn mươi phần trăm tổng số đại biểu Quốc hội” (Khoản 2, Điều 1). Thực tế trong nhiệm kỳ Quốc hội vừa qua, số lượng đại biểu Quốc hội chuyên trách tiếp tục gia tăng, tuy nhiên số lượng đại biểu Quốc hội kiêm nhiệm, nhất là kiêm nhiệm tại các cơ quan ở địa phương vẫn còn cao. Vì thế, trong thời gian tới Quốc hội nghiên cứu giảm tối đa các đại biểu Quốc hội kiêm nhiệm, trừ những chức danh buộc phải là đại biểu Quốc hội theo quy định của Hiến pháp và pháp luật (những chức danh do Quộc hội bầu hoặc phê chuẩn và những chức năng quan trọng của Đảng, Nhà nước buộc phải là đại biểu Quốc hội).
Bên cạnh đó, nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội, đảm bảo đại biểu Quốc hội thực sự là người đại diện xứng đáng cho ý chí và nguyện vọng của Nhân dân; kết hợp với đổi mới cơ chế bầu cử Quốc hội là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội, trong đó hướng đến xây dựng cơ chế để cử tri lựa chọn đúng người “tài, đức” đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân là việc quan trọng, vì thế Nghị quyết số 27-NQ/TW đặt ra yêu cầu “Đổi mới cơ chế bầu cử để lựa chọn được những người xứng đáng đại diện cho Nhân dân”. Theo tinh thần này, Quốc hội nghiên cứu xây dựng cơ chế để ứng cử viên đại biểu Quốc hội thực hiện vận động tranh cử một cách hợp pháp, phù hợp với thể chế chính trị Việt Nam và điều kiện thực tiễn; cùng với đó, xây dựng cơ chế để đại biểu Quốc hội thực hiện cam kết chính trị (thực hiện lời hứa) đối với cư tri trong quá trình tranh cử và các biện pháp xử lý đối với đại biểu Quốc hội không thực hiện các cam kết chính trị đó.
PGS.TS Trương Hồ Hải cũng lưu ý, hoạt động lập pháp là một trong những hoạt động quan trọng của Nhà nước pháp quyền, bởi vì chất lượng hoạt động lập pháp sẽ tác động trực tiếp đến chất lượng hệ thống pháp luật và kết quả thực hiện pháp luật. Chính vì thế, để bảo đảm thực hiện tốt nguyên tắc pháp quyền trong tổ chức, hoạt động của nhà nước và xã hội, đòi hỏi hoạt động lập pháp phải tuân thủ tốt nguyên tắc pháp quyền./.