UBTVQH THỐNG NHẤT CAO VỚI SỰ CẦN THIẾT SỬA ĐỔI, BỔ SUNG TOÀN DIỆN DỰ ÁN LUẬT TÒA ÁN NHÂN DÂN, THỂ CHẾ HÓA NGHỊ QUYẾT SỐ 27-NQ/TW
Theo Tờ trình, việc thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia trên cơ sở kế thừa tổ chức và hoạt động của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia; đồng thời, bổ sung chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, thành phần của Hội đồng Tư pháp quốc gia. Hội đồng Tư pháp quốc gia có chức năng tuyển chọn, trình Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm Thẩm phán, xem xét các khiếu nại liên quan đến bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, khen thưởng, kỷ luật Thẩm phán; giám sát việc phân bổ biên chế, kinh phí, nguồn lực cho các Toà án nhân dân; bảo vệ Thẩm phán… để tăng cường tính khách quan, minh bạch trong việc cấp, phân bổ kinh phí, biên chế cho các Toà án, qua đó bảo đảm độc lập trong hoạt động của Thẩm phán và độc lập giữa các cấp Toà án; phòng ngừa khả năng người lãnh đạo quản lý sử dụng công tác bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, khen thưởng, kỷ luật hoặc những biện pháp hành chính khác như một công cụ để tác động, làm ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử.
Theo Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Tiến việc thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia trên cơ sở kế thừa tổ chức và hoạt động của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia.
Theo lý giải của cơ quan chủ trì soạn thảo, đây là bước đi cụ thể nhằm thể chế hóa nhiệm vụ “Hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp tòa án là quan hệ hành chính, bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử và độc lập của thẩm phán, hội thẩm khi xét xử” được đề ra tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.
Nêu quan điểm về vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng tán thành nguyên tắc cần củng cố, kiện toàn Hội đồng Tuyển chọn, giám sát thẩm phán quốc gia. Tuy nhiên, việc tổ chức Hội đồng Tư pháp quốc gia như quy định của dự thảo luật cần tiếp tục được làm rõ thêm, đã đáp ứng được mục đích, yêu cầu đặt ra trong Nghị quyết 27-NQ/TW chưa? Nghị quyết 27-NQ/TW yêu cầu hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp Tòa án là quan hệ hành chính. Với cơ chế như Hội đồng Tư pháp quốc gia được nêu trong dự thảo, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho rằng, thành phần của Hội đồng Tư pháp quốc gia chủ yếu vẫn là lãnh đạo của Tòa án tối cao; một số thành viên khác tham gia Hội đồng không trực tiếp tham gia hoạt động quản trị Tòa án và Hội đồng hoạt động theo chế độ kiêm nhiệm.
Với thành phần, phương thức hoạt động như quy định đang dự kiến trong dự thảo luật chưa giải quyết được vấn đề đã nêu trong Nghị quyết 27-NQ/TW là bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử và độc lập của thẩm phán, hội thẩm khi xét xử. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ hơn về cơ chế, cách thức thực hiện, nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng Tư pháp quốc gia; vai trò, trách nhiệm của từng thành viên trong Hội đồng; vị trí mối quan hệ của Hội đồng với Tòa án các cấp; tính khả thi của việc giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định danh sách Ủy viên Hội đồng Tư pháp quốc gia. Cân nhắc quy định trong dự thảo về Phó Chủ tịch kiêm nhiệm của Hội đồng Tư pháp Quốc gia được bổ nhiệm mỗi năm một lần; nếu thêm chức danh Phó Chủ tịch như dự thảo cũng cần báo cáo cấp có thẩm quyền.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng
“Trường hợp vẫn tiếp tục quy định về Hội đồng Tư pháp quốc gia trong dự thảo luật, tôi đề nghị lập luận rõ, đầy đủ các loại ý kiến, ưu điểm, hạn chế của từng phương án. Với phương án tiếp tục tăng cường, củng cố Hội đồng Tuyển chọn, giám sát thẩm phán quốc gia như hiện hành, nhưng tăng cường thêm để đảm bảo khắc phục được những hạn chế trong quan hệ hành chính với phương án thành lập mới Hội đồng Tư pháp quốc gia cần làm rõ ưu điểm, hạn chế như thế nào để báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định và nếu đưa quy định mới vào dự thảo luật cũng cần báo cáo cấp có thẩm quyền”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng đề nghị.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh, nếu thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia cần cân nhắc thành phần của Hội đồng, đề nghị quy định Chủ tịch Hội đồng Tư pháp quốc gia là Chủ tịch nước. Nếu quy định Hội đồng Tư pháp quốc gia trong luật, bên cạnh thành viên công tác trong ngành Tòa án cũng cần bổ sung đại diện Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tham gia Hội đồng này.
Chia sẻ về lý do đưa quy định về Hội đồng Tư pháp quốc gia vào dự án Luật Tòa án nhân dân (sửa đổi), đại diện cơ quan chủ trì soạn thảo, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, trong quá trình soạn thảo, nội dung này đã được tham khảo kinh nghiệm quốc tế. Theo đó, hiện không có quốc gia nào quy định về Hội đồng tuyển chọn, giám sát thẩm phán quốc gia, chỉ có Hội đồng Tư pháp quốc gia.
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, trước đây, Hội đồng Tuyển chọn, giám sát thẩm phán quốc gia chỉ có một nhiệm vụ là tuyển chọn thẩm phán và trình Quốc hội đối với thẩm phán tối cao và trình Chủ tịch nước đối với các thẩm phán khác. Nếu có khiếu kiện liên quan đến điều động, bổ nhiệm, luân chuyển, khen thưởng, kỷ luật, đề bạt thì có thể gửi lên Hội đồng Tư pháp quốc gia thực hiện nhiệm vụ trọng tài xử lý việc khiếu nại này. Mục đích của việc thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia là phòng ngừa, ngăn chặn việc sử dụng quyền lực hành chính trong việc tác động vào quá trình xét xử nếu không đúng với thẩm quyền. Do quy định về Hội đồng Tư pháp quốc gia là vấn đề mới, vì vậy cơ quan soạn thảo trình xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội.
Trong báo cáo thẩm tra nội dung này của cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, đa số ý kiến cho rằng, việc thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia là vấn đề rất lớn, cần được nghiên cứu kỹ lưỡng. Nghị quyết 27-NQ/TW và Hiến pháp 2013 đều không quy định Hội đồng Tư pháp quốc gia. Cơ quan soạn thảo là Tòa án nhân dân tối cao đề xuất thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia trên cơ sở kế thừa tổ chức và nhiệm vụ của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia và bổ sung một số nhiệm vụ mới so với Luật hiện hành. Tuy nhiên, các nhiệm vụ mới được bổ sung trong dự thảo Luật có thể giao cho Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia theo Luật hiện hành thực hiện. Thực tiễn cho thấy, Hội đồng này từ khi được thành lập đến nay đã và đang hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Do đó, đề nghị không thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia, mà giữ quy định về Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia.
Một số ý kiến thống nhất với dự thảo Luật về thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia trên cơ sở kế thừa về tổ chức và nhiệm vụ hiện nay của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia và bổ sung một số nhiệm vụ mới để bảo đảm cho Hội đồng hoạt động hiệu quả; trong đó có nhiệm vụ, quyền hạn giám sát việc phân bổ biên chế, kinh phí, nguồn lực cho các Tòa án; bảo vệ Thẩm phán... Đây là bước đi cụ thể nhằm thể chế hóa yêu cầu của Nghị quyết 27: “Hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp tòa án là quan hệ hành chính, bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử và độc lập của thẩm phán, hội thẩm khi xét xử”.
Cho ý kiến về vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho biết, Đề án xây dựng Nhà nước pháp quyền khi trình Trung ương xem xét, quyết định lúc đầu có đề xuất thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia, nhưng quá trình thảo luận Hội nghị Trung ương 6 quyết định không quy định nội dung này trong Nghị quyết 27-NQ/TW. Nội dung này cũng không được quy định trong Hiến pháp, vì vậy cần cân nhắc thêm trong quá trình soạn thảo và quá trình thẩm tra.
Như vậy, bổ sung quy định về Hội đồng Tư pháp quốc gia trong lần sửa đổi Luật Tòa án nhân dân hay giữ như quy định trong luật hiện hành sẽ được Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, dự kiến khai mạc vào ngày 23/10 tới.