Tham dự phiên họp có các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH); Thường trực Hội đồng Dân tộc; các Ủy ban của Quốc hội, lãnh đạo Văn phòng Quốc hội và lãnh đạo các cơ quan thuộc UBTVQH. Ngoài ra còn có Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái; Thứ trưởng Bộ Công an Lê Quý Vương,;Phó Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phạm Gia Túc; Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Hồng Quang; Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Thị Thủy Khiêm; Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Nguyễn Duy Hưng; Thứ trưởng Bộ Tư pháp Lê Tiến Châu; Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Thanh cùng đại diện Văn phòng Trung ương Đảng; Văn phòng Chủ tịch nước; Văn phòng Chính phủ và một số cơ quan hữu quan.
Ủy ban thường vụ Quốc hội cho ý kiến về các vấn đề còn ý kiến khác nhau của dự án Luật Tố cáo (sửa đổi)
Thay mặt Ủy ban Pháp luật (UBPL) trình bày báo cáo một số vấn đề lớn về việc tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Tố cáo (sửa đổi), Chủ nhiệm UBPL Nguyễn Khắc Định cho biết, dự án Luật Tố cáo (sửa đổi) được Quốc hội xem xét, thông qua theo quy trình 03 kỳ họp. Tại kỳ họp thứ 4 vừa qua, Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật do Chính phủ trình trên cơ sở tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 3. Ngay sau kỳ họp, dưới sự chỉ đạo của UBTVQH, Thường trực UBPL đã phối hợp chặt chẽ với Cơ quan soạn thảo và các cơ quan, tổ chức hữu quan nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội; tổ chức cuộc họp với sự chủ trì của Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu để thảo luận, thống nhất về một số nội dung lớn của dự án Luật.
Trên cơ sở ý kiến thống nhất giữa các cơ quan, dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện với nhiều nội dung quan trọng về quyền, nghĩa vụ của người tố cáo, người bị tố cáo; hình thức tố cáo; điều kiện thụ lý giải quyết tố cáo; thời hiệu tố cáo, thời hạn giải quyết tố cáo; rút tố cáo; cấp cuối cùng trong giải quyết tố cáo; bảo vệ người tố cáo… nhằm đáp ứng yêu cầu thể chế hóa chủ trương, nghị quyết của Đảng về tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, giải quyết khiếu nại, tố cáo, bảo đảm cụ thể hóa được quy định mới của Hiến pháp về quyền con người, quyền cơ bản của công dân, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, đồng thời khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật Tố cáo hiện hành.
Theo đó, về hình thức tố cáo (Điều 18), trên cơ sở tiếp thu ý kiến đa số đại biểu Quốc hội về việc bổ sung các hình thức tố cáo, Thường trực UBPL và Cơ quan soạn thảo thống nhất chỉnh lý Điều 18 của dự thảo Luật về hình thức tố cáo như sau: “Điều 18. Hình thức tố cáo: 1- Việc tố cáo được thực hiện bằng văn bản hoặc bằng lời nói. 2- Văn bản tố cáo bao gồm bản giấy, bản fax, thư điện tử. 3-Tố cáo bằng lời nói bao gồm: người tố cáo trình bày trực tiếp bằng lời nói tại cơ quan, tổ chức có thẩm quyền hoặc với cá nhân có thẩm quyền; tố cáo qua điện thoại với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền”.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định trình bày Báo cáo tại Phiên họp
Bên cạnh đó, dự thảo Luật cũng bổ sung các quy định chặt chẽ hơn về quy trình tiếp nhận tố cáo. Cụ thể là quy định cụ thể về các điều kiện để tiếp nhận tố cáo tương ứng với từng hình thức; xác định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tố cáo phải công khai địa chỉ trụ sở làm việc, hòm thư điện tử (email), điện thoại, số fax để người tố cáo gửi tố cáo đến đúng địa chỉ quy định (Điều 19); xác định trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố cáo trong việc kiểm tra, xác minh điều kiện thụ lý tố cáo trước khi quyết định thụ lý hay không thụ lý tố cáo (Điều 20). Trong hồ sơ giải quyết vụ việc tố cáo phải bao gồm báo cáo hoặc biên bản kiểm tra, xác minh họ, tên, địa chỉ người tố cáo, biên bản làm việc trực tiếp với người tố cáo để xác minh nội dung tố cáo (nếu có) (điểm a khoản 1 Điều 37). Đồng thời, bổ sung quy định nghiêm cấm đối với các hành vi cố ý tố cáo sai sự thật, sử dụng họ, tên của người khác để tố cáo hay lợi dụng việc tố cáo để tuyên truyền chống Nhà nước, xâm phạm lợi ích của Nhà nước; xuyên tạc, vu khống, gây rối an ninh, trật tự công cộng, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác (Điều 7). Đây là các quy định nhằm ngăn chặn việc lạm dụng các hình thức tố cáo mới được ghi nhận để tố cáo tràn lan, thiếu căn cứ, lợi dụng quyền tố cáo để xâm hại quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải phát biểu tại Phiên họp
Về thời hiệu tố cáo, Thường trực UBPL và Cơ quan soạn thảo thống nhất đề nghị không quy định thời hiệu tố cáo. Bởi vì bản chất của tố cáo là việc cá nhân báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật, giúp cơ quan nhà nước phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý kịp thời các vi phạm pháp luật và khắc phục hậu quả (nếu có) để khôi phục, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Do đó, không thể buộc từng cá nhân phải xác định xem có còn thời hiệu hay không trước khi quyết định thực hiện quyền tố cáo. Việc cân nhắc, đánh giá về tính chất, mức độ nghiêm trọng, chế tài xử lý đối với hành vi bị tố cáo phải là trách nhiệm của cơ quan nhà nước. Luật Phòng, chống tham nhũng, Bộ luật Tố tụng hình sự cũng không quy định về thời hiệu tố giác, tin báo tội phạm nhằm tạo điều kiện cho người dân tham gia tích cực vào đấu tranh phòng, chống các hành vi vi phạm pháp luật. Do đó, Luật Tố cáo không nên quy định về thời hiệu tố cáo, mà chỉ nên quy định trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền không thụ lý đối với tố cáo về hành vi vi phạm pháp luật đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm. Vấn đề thời hiệu xử lý đối với mỗi loại hành vi vi phạm pháp luật đều đã được quy định trong các văn bản pháp luật khác và không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật này.
Với tinh thần đó, UBPL đề nghị được chỉnh lý theo hướng bỏ Điều 27 quy định về thời hiệu tố cáo tại dự thảo Luật đã trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 4; đồng thời bổ sung khoản 3 mới vào Điều 25 của dự thảo Luật quy định về điều kiện thụ lý theo hướng: hành vi vi phạm pháp luật bị tố cáo phải còn thời hiệu xử lý theo quy định của pháp luật.
Về quy định “rút tố cáo” (Điều 30), Thường trực UBPL và Cơ quan soạn thảo đề nghị để vừa bảo đảm quyền của người tố cáo, vừa tránh việc lợi dụng, lạm dụng, Điều 30 của dự thảo Luật sẽ được chỉnh lý theo hướng: Người tố cáo có thể rút toàn bộ nội dung tố cáo hoặc một phần nội dung tố cáo trước khi cơ quan có thẩm quyền ra kết luận nội dung tố cáo. Việc rút tố cáo không loại trừ trách nhiệm của người tố cáo trong trường hợp lợi dụng việc tố cáo để vu khống, xúc phạm, gây thiệt hại cho người bị tố cáo. Trường hợp xét thấy hành vi bị tố cáo có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc có căn cứ cho rằng việc rút tố cáo do bị đe dọa, ép buộc, mua chuộc hoặc người tố cáo lợi dụng việc tố cáo để vu khống, xúc phạm, gây thiệt hại cho người bị tố cáo thì vụ việc tố cáo vẫn được người có thẩm quyền giải quyết theo quy định của pháp luật.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga phát biểu tại Phiên họp
Về cấp giải quyết tố cáo cuối cùng, Thường trực UBPL và Cơ quan soạn thảo đề nghị kế thừa Luật hiện hành, không quy định giải quyết tố cáo ở 02 cấp mà bổ sung quy định cụ thể, chặt chẽ hơn về điều kiện thụ lý tố cáo (Điều 25), điều kiện giải quyết lại vụ việc tố cáo (Điều 34). Theo đó, nếu người tố cáo không cung cấp được thông tin, tài liệu làm cơ sở để xác định người vi phạm, hành vi vi phạm pháp luật, cơ quan có thẩm quyền sẽ không thụ lý tố cáo hoặc không giải quyết lại vụ việc tố cáo tiếp. Thực chất, đây chính là “điểm dừng” của giải quyết tố cáo nhưng quy định theo hướng mềm dẻo, linh hoạt, vừa bảo đảm quyền tố cáo của cá nhân vừa phù hợp với thực tiễn giải quyết tố cáo hiện nay.
Về người được bảo vệ (khoản 1 Điều 45), Thường trực UBPL và Cơ quan soạn thảo nhận thấy, về cơ bản, quyền và lợi ích hợp pháp người tố cáo, những người liên quan đến người tố cáo đều được bảo vệ theo quy định của Hiến pháp và pháp luật; tuy nhiên trong một số trường hợp đặc biệt thì cần có những biện pháp tích cực, chủ động hơn để bảo vệ kịp thời, có hiệu quả quyền của người tố cáo. Bộ luật Tố tụng hình sự và một số văn bản pháp luật khác cũng có quy định về các biện pháp bảo vệ đối với một số đối tượng như người tố giác tội phạm, người làm chứng, bị hại ... Để vừa thực hiện chủ trương của Đảng về tăng cường công tác bảo vệ người tố cáo, vừa bảo đảm tính khả thi, thực chất, phù hợp với công tác giải quyết tố cáo, dự thảo Luật đã kế thừa quy định về đối tượng bảo vệ là người tố cáo, xác định rõ hơn đối tượng “người thân thích của người tố cáo” trong Luật hiện hành là những người thân thuộc hàng thừa kế thứ nhất quy định tại Bộ luật Dân sự, đồng thời xác định rõ các căn cứ, điều kiện để được bảo vệ tại khoản 1 Điều 45 của dự thảo Luật.
Về nội dung bảo vệ (khoản 2 Điều 45), Thường trực UBPL đề nghị chỉnh lý dự thảo Luật theo hướng tập trung quy định các biện pháp bảo vệ bí mật thông tin, bảo vệ vị trí công tác, việc làm, bảo vệ tính mạng, sức khỏe tại Mục 3 Chương VI của dự thảo Luật. Để khắc phục những hạn chế trong áp dụng pháp luật thời gian qua, tạo thuận lợi cho việc triển khai thực hiện trên thực tế, Chương này cũng được chỉnh lý, bổ sung các quy định về trách nhiệm của các cơ quan trong việc bảo vệ, nội dung các biện pháp bảo vệ, trình tự, thủ tục áp dụng các biện pháp bảo vệ…
Ngoài các vấn đề trên, Thường trực UBPL và Cơ quan soạn thảo đã tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội để chỉnh lý 63/72 điều, bổ sung 02 điều, bỏ 08 điều so với dự thảo Luật trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 4. Dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý có 9 Chương với 66 điều.
Thảo luận tại phiên họp, các thành viên UBTVQH đã xem xét, thảo luận và cho ý kiến về một số nội dung như: hình thức tố cáo, thời hiệu tố cáo, quy định rút tố cáo, cấp giải quyết tố cáo cuối cùng, về bảo vệ người tố cáo, về tố cáo, giải quyết tố cáo trong trường hợp quá thời hạn quy định mà không được giải quyết....v.v.
Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh phát biểu tại Phiên họp
Về hình thức tố cáo, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, tố cáo bằng lời nói có thể chấp nhận việc tố cáo trực tiếp nhưng tố cáo qua điện thoại với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thì đề nghị các phải cân nhắc. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, mặc dù tại khoản 3 Điều 19 Dự thảo Luật quy định việc tố cáo qua điện thoại, người nhận có trách nhiệm hướng dẫn, tuy nhiên, dù có hướng dẫn nhưng việc tố cáo qua điện thoại thì "độ tin cậy là không cao". Điển hình như việc công an 113 tiếp nhận thông tin xử lý nhiều khi không chính xác, "người ta báo đến nhưng không phải", mặt khác, nhiều người thông qua việc này làm cho cơ quan nhà nước nhận được thông tin không chính xác. Do đó, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị không nên có tố cáo qua điện thoại với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Đề nghị phải tố cáo trực tiếp, đảm bảo xác định độ chính xác của tố cáo. Nếu tố cáo qua điện thoại thì sẽ khó khăn, tính khả thi không cao, độ chính xác không cao.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cũng cho rằng, để tránh tình trạng tố cáo tràn lan, Dự thảo Luật cần quy định chặt chẽ hơn việc tố cáo ngay trong giai đoạn xử lý ban đầu thông tin về tố cáo. Cơ quan có thẩm quyền giải quyết phải xác định rõ họ, tên, địa chỉ nhân thân của người tố cáo. Nội dung tố cáo phải có căn cứ, cơ sở thông tin, có dấu hiệu rõ ràng, có bằng chứng thì mới có căn cứ để thụ lý hay không thụ lý, nhất là qua mảng thông tin điện tử.
Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải bày tỏ băn khoăn: việc tố cáo qua điện thoại sẽ có 2 hình thức là lời nói và nhắn tin, vậy tin nhắn có được gọi là văn bản không hoặc sẽ là hình thức nào thì Dự thảo Luật vẫn chưa quy định.
Giải trình, làm rõ thêm nội dung trên, Chủ nhiệm UBPL Nguyễn Khắc Định cho biết: đây không phải vấn đề mới, vấn đề này đã được quy định trong Luật Phòng, chống tham nhũng, cho nên tố cáo chỉ là việc ghi nhận lại một hình thức đã được Quốc hội quyết định trong Luật Phòng, chống tham nhũng. Quy định mới trong Luật Tố cáo lần này là tố cáo qua điện thoại, có số điện thoại rõ ràng, không phải là tất cả mọi số của cơ quan, cơ quan sẽ có một số để liên hệ. Khi tiếp nhận tố cáo sẽ tiến hành thủ tục cũng giống như đến trực tiếp, phải nói rõ tên, tuổi, số chứng minh, giống như người ta nói trực tiếp, cơ quan tiếp nhận phải ghi chép lại, cũng giống như trực tiếp đến trình bày. Sau khi ghi chép lại cũng phải tiến hành xác minh, kể cả người tố cáo có đến hay không đến. Qua thủ tục xác minh làm rõ nội dung, rõ nhân thân, rõ vấn đề vi phạm thì lúc đó có quyết định về việc thụ lý tố cáo, lúc đó mới gọi là tố cáo, phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa bên tố cáo và bên tiếp nhận tố cáo. Tuy nhiên, Chủ nhiệm UBPL cũng khẳng định sẽ tiếp thu và phối hợp với Thanh tra Chính phủ để quy định chi tiết hơn trong Dự thảo Luật.
Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu phát biểu kết luận nội dung làm việc
Phát biểu kết luận nội dung làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nêu rõ: về hình thức tố cáo, qua thảo luận, UBTVQH đề nghị bổ sung thêm các hình thức tố cáo như thư điện tử, fax, điện thoại... nhằm tạo thuận lợi cho người dân thực hiện quyền tố cáo. Về quy định rút tố cáo, UBTVQH tán thành quy định người tố cáo có thể rút toàn bộ nội dung tố cáo hoặc một phần nội dung tố cáo trước khi cơ quan có thẩm quyền ra kết luận nội dung tố cáo. Việc rút tố cáo không loại trừ trách nhiệm của người tố cáo trong trường hợp lợi dụng việc tố cáo để vu khống, xúc phạm, gây thiệt hại cho người bị tố cáo. Về cấp giải quyết tố cáo cuối cùng, UBTVQH tán thành với Dự thảo Luật là không quy định 2 cấp như quy định tại Dự thảo Luật đã trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 4. Do đó, nếu việc tố cáo và việc giải quyết đó chưa đúng pháp luật thì vẫn tiếp tục được cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu để tiếp thu, xử lý với điều kiện trình tự thủ tục quy định cụ thể...
Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh: sau phiên họp, UBTVQH đề nghị UBPL, Thanh tra Chính phủ - Cơ quan chủ trì soạn thảo phối hợp, tiếp thu đầy đủ các ý kiến phát biểu, chỉnh lý, hoàn thiện nội dung, kỹ thuật của Dự án Luật trước khi xin ý kiến của Đoàn đại biểu Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội. Nếu tiếp tục có những vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau thì sẽ xin ý kiến UBTVQH tại phiên họp sau.