TĂNG CƯỜNG HOẠT ĐỘNG GIẢI TRÌNH TẠI HỘI ĐỒNG DÂN TỘC VÀ CÁC ỦY BAN CỦA QUỐC HỘI
Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban là một trong những trụ cột quan trọng trong hoạt động của Quốc hội.
Trách nhiệm giải trình của Chính phủ trước Hội đồng dân tộc, Ủy ban Quốc hội thể hiện tại phiên họp Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội , đã được Luật quy định khá chi tiết. Căn cứ vào chương trình giám sát, Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội yêu cầu thành viên Chính phủ, giải trình và cá nhân có liên quan tham gia giải trình vấn đề thuộc lĩnh vực Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội phụ trách.
Người được yêu cầu giải trình có trách nhiệm báo cáo, giải trình theo yêu cầu của Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội. Việc giải trình được tổ chức tại phiên họp Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội.
Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, các chuyên gia, nhà khoa học, đối tượng chịu sự tác động của chính sách có thể được mời tham dự phiên giải trình và phát biểu ý kiến.
Hoạt động giải trình tại Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban được đẩy mạnh, tăng cường cả về số lượng và chất lượng
Phiên giải trình của Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội được tổ chức công khai, trừ trường hợp do Thường trực Hội đồng dân tộc, Thường trực Ủy ban của Quốc hội quyết định. Kết luận về vấn đề được giải trình của Hội đồng, Ủy ban được gửi đến Ủy ban thường vụ Quốc hội, các đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan… Các quy định đó được thể hiện rõ trong Điều 82 Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014 quy định về giải trình tại phiên họp Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội; Điều 43 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015, quy định về giải trình tại phiên họp Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội và Điều 2 Nghị quyết số 59/2018/QH14 về chương trình giám sát năm 2019 quy định: Căn cứ vào chương trình giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội xây dựng, triển khai thực hiện chương trình giám sát của mình và tổ chức hoạt động giải trình tại Hội đồng, Ủy ban.
Điều 27 Quy chế hoạt động của Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội đã có quy định cụ thể hơn: “Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội có quyền yêu cầu thành viên Chính phủ, Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, cơ quan khác hoặc tổ chức, cá nhân có liên quan cung cấp tài liệu hoặc đến trình bày những vấn đề mà Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban đang xem xét, thẩm tra, người nhận được yêu cầu có trách nhiệm thực hiện”. Với quy định này, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban không chỉ có thẩm quyền yêu cầu đại diện các Bộ, ngành đến báo cáo, mà còn có thể mời cả đại diện các tổ chức, cá nhân khác đến trình bày.
Vừa qua, chiều 13/12/2023, tại phiên họp thứ 28, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã biểu quyết thông qua về nguyên tắc đối với dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hướng dẫn tổ chức hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội. Dự thảo Nghị quyết gồm 21 điều chia thành 4 chương, quy định về phạm vi điều chỉnh; phạm vi giải trình; nguyên tắc giải trình; tiêu chí lựa chọn người được yêu cầu giải trình, người tham gia giải trình; nguồn thông tin lựa chọn vấn đề giải trình; quyết định hoạt động giải trình; trách nhiệm, quyền của người được yêu cầu giải trình, cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến trách nhiệm giải trình;...
Phiên họp thứ 28, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua về nguyên tắc đối với Nghị quyết hướng dẫn tổ chức hoạt động giải trình tại phiên họp của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội
Tính phản biện, tranh luận trong mỗi phiên giải trình đã được tăng cường
Nghiên cứu về nội dung này, TS. Lê Thương Huyền cho biết, Chính phủ chịu trách nhiệm giải trình trước Hội đồng dân tộc và các ủy ban của Quốc hội thông qua nhiều hình thức. Trong đó, Báo cáo là hình thức trách nhiệm giải trình phổ biến của Chính phủ. Trách nhiệm báo cáo của Chính phủ là một loại trách nhiệm tất yếu trong mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ. Thông qua việc thực hiện trách nhiệm báo cáo của Chính phủ, Quốc hội có thông tin chính xác, kịp thời, toàn diện về hoạt động của các cơ quan nhà nước cũng như đời sống xã hội để có cơ sở nhận định, đánh giá tình hình thi hành Hiến pháp, pháp luật và nghị quyết của Quốc hội. Chính phủ thực hiện báo cáo trước Quốc hội với tư cách là tập thể Chính phủ hoặc với tư cách cá nhân Thủ tướng Chính phủ, các bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ của Chính phủ.
TS. Lê Thương Huyền,Viện nhà nước và pháp luật,Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam
Theo quy định của Luật tổ chức Quốc hội, tại các phiên giải trình, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội có quyền yêu cầu các quan chức cao cấp trong Bộ máy hành pháp, tư pháp đến “trình bày” những vấn đề mà Hội đồng Dân tộc, Ủy ban quan tâm. Bên cạnh đó, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban có thể yêu cầu các viên chức liên quan đến vấn đề đang được xem xét, thẩm tra cung cấp tài liệu, hoặc đến trình bày. Bên cạnh đó, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban có thể yêu cầu các viên chức liên quan đến vấn đề đang được xem xét, thẩm tra cung cấp tài liệu, hoặc đến trình bày. Những chủ thể này, Luật không quy định Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban có được mời hay không mời tham gia. Tuy vậy, bên cạnh những thông tin do Chính phủ cung cấp, để có được những góc đánh giá chính xác, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban hoàn toàn có thể mời các thành phần khác đến dự phiên họp giải trình. Chủ thể này có thể là “các tổ chức, cá nhân có liên quan” không chỉ trong bộ máy nhà nước, mà cả các tổ chức xã hội, hiệp hội, tổ chức phi Chính phủ, doanh nghiệp, viện, trường, chuyên gia, cá nhân công dân…
Trong các nhiệm kỳ gần đây, tại các phiên giải trình của Chính phủ, các lĩnh vực chuyên môn được quan tâm nhiều hơn và phương pháp đối thoại, lắng nghe ý kiến, trao đổi không chỉ giữa các cơ quan nhà nước mà còn có thể là cử tri, người dân, chuyên gia, nhà khoa học được mời tham gia được sử dụng thường xuyên hơn. Đặc biệt, trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIV, những năm đầu của nhiệm kỳ khóa XV hoạt động giải trình tại Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban được đẩy mạnh, tăng cường cả về số lượng và chất lượng như Phiên giải trình về tình hình thị trường xăng dầu và kết quả thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp trong công tác quản lý nhà nước về xăng dầu do Ủy ban kinh tế của Quốc hội tổ chức ngày 28/02/2023.
Ủy ban Kinh tế của Quốc hội tổ chức Phiên giải trình về tình hình thị trường xăng dầu và kết quả thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp trong công tác quản lý nhà nước về xăng dầu.
Chính phủ đã thực hiện đầy đủ các quy định và chủ động, tích cực phối hợp với các cơ quan của Quốc hội cho quá trình chuẩn bị các báo cáo, tài liệu trình Quốc hội, từng bước khắc phục tình trạng chậm gửi tài liệu. Trên thực tế, Chính phủ ngày càng thực hiện tốt hơn trách nhiệm giải trình của mình với việc cung cấp thông tin đầy đủ và kịp thời những báo cáo, tài liệu, hồ sơ...tại các phiên họp.
Tại các phiên giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, không khí thảo luận diễn ra hết sức sôi nổi, các vấn đề được nêu ra một cách thẳng thắn, trực diện không né tránh. Điểm mới của các phiên giải trình thời gian gần đây là đã có sự góp mặt, tham gia của đối tượng chịu sự tác động, ảnh hưởng bởi chính sách; sự góp mặt của các chuyên gia trong lĩnh vực chất vấn. Đặc biệt, tính phản biện, tranh luận trong mỗi phiên giải trình đã được tăng cường, qua đó, giúp làm rõ vấn đề/nội dung giải trình, đề xuất những giải pháp khả thi, sát với thực tế, kịp thời tháo gỡ vướng mắc, khó khăn. Kết quả các phiên giải trình đã góp phần giải quyết kịp thời những vấn đề “nóng”, nổi cộm trong xã, đặc biệt sau giải trình đã tạo chuyển biến đến công tác quản lý nhà nước trong các lĩnh vực có liên quan, đáp ứng nguyện vọng của cử tri và Nhân dân; đồng thời cũng là cơ sở để góp phần hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan, giúp giảm tải áp lực đối với hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Giải quyết kịp thời những vấn đề “nóng”, mang tính thời sự
Việc lựa chọn đúng vấn đề để giải trình mang lại nhiều ý nghĩa. Một là giải trình sẽ hối thúc các Bộ ngành tích cực, nỗ lực hơn trong việc giải quyết vấn đề đặt ra. Hai là giải trình giúp chính các Bộ ngành có thêm thông tin, giải pháp để tháo gỡ vấn đề đang đặt ra. Ba là giải trình giúp tháo gỡ những bức xúc trong xã hội về vấn đề được giải trình. Nội dung các phiên giải trình chủ yếu tập trung vào những vấn đề thiết thực, có tính thời sự, bức xúc, được các đại biểu Quốc hội và dư luận, cử tri quan tâm. Không khí thảo luận tại các phiên giải trình diễn ra sôi nổi với nhiều câu hỏi, ý kiến phản biện thẳng thắn, chất lượng, góp phần làm rõ những vấn đề mà dư luận xã hội quan tâm. Qua hoạt động giải trình đã góp phần giải quyết kịp thời những vấn đề “nóng”, mang tính thời sự, tạo chuyển biến tích cực đến công tác quản lý nhà nước trong các lĩnh vực có liên quan, giải tỏa bức xúc trong xã hội, đáp ứng nguyện vọng của cử tri và nhân dân.
Phiên giải trình “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về xây dựng, quản lý và sử dụng thiết chế văn hoá, thể thao giai đoạn 2013 – 2023”
Chính phủ hiện nay cũng đã thực hiện trách nhiệm giải trình thông qua việc thực hiện nghiêm túc những báo cáo tiếp thu chỉnh sửa ý kiến thẩm tra của Ủy ban của Quốc hội liên quan đến nhiều lĩnh vực như ngày 26/7/2021, Chính Phủ đã có báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của Ủy ban xã hội về Báo cáo đề xuất Chủ trương đàu tư Chương tình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025. Các báo cáo này cũng được xây dựng khá chi tiết, trả lời từng ý kiến thẩm tra và xác định rõ các vấn đề tiếp thu, thống nhất hoặc cần trao đổi lại .
Nâng cao chất lượng giải trình của Chính phủ
Để nâng cao chất lượng giải trình của Chính phủ trước Hội đồng dân tộc và Ủy ban của Quốc hội, TS.Lê Thương Huyền,Viện nhà nước và pháp luật,Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đưa ra một số giải pháp cụ thể như sau:
Một là, cần tăng cường quyền lực của các ủy ban, ví dụ như được chỉ định những vị trí cao cấp trong bộ máy của Chính phủ, Tăng cường quyền lực của ủy ban phụ trách các bộ trong việc triệu tập các quan chức Chính phủ.
Hai là, tăng thời gian dành cho những vấn đề của Ủy ban phụ trách các bộ tại các phiên họp để các thành viên của Ủy ban, những chủ thể tham gia khác có thời lượng điều trần các hoạt động của Chính phủ.
Ba là, tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý cho hoạt động báo cáo giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội. Theo đó, nghiên cứu sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân theo hướng: Bổ sung quy định để bảo đảm tính công khai của phiên giải trình; kế hoạch tổ chức phiên giải trình cần được đăng trên trang tin điện tử Quốc hội, Báo Đại biểu Nhân dân, Truyền hình Quốc hội, để các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, đối tượng chịu sự tác động của chính sách có thể biết và đăng ký tham dự hoặc gửi ý kiến tham gia. Các phiên giải trình phải công khai, với sự tham gia của các cơ quan thông tin, truyền thông, trừ trường hợp có nội dung thuộc bí mật nhà nước hoặc có nội dung nhạy cảm, cần xem xét, đánh giá kỹ trước khi công khai theo quyết định của người có thẩm quyền.
Bốn là, tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý cho hoạt động báo cáo giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội. Theo đó, nghiên cứu sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân theo hướng: Bổ sung quy định để bảo đảm tính công khai của phiên giải trình; kế hoạch tổ chức phiên giải trình cần được đăng trên trang tin điện tử Quốc hội, Báo Đại biểu Nhân dân, Truyền hình Quốc hội, để các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, đối tượng chịu sự tác động của chính sách có thể biết và đăng ký tham dự hoặc gửi ý kiến tham gia. Các phiên giải trình phải công khai, với sự tham gia của các cơ quan thông tin, truyền thông, trừ trường hợp có nội dung thuộc bí mật nhà nước hoặc có nội dung nhạy cảm, cần xem xét, đánh giá kỹ trước khi công khai theo quyết định của người có thẩm quyền. Ngoài ra, cần trao nhiều quyền hơn của 2 cơ quan này trong việc yêu cầu Chính phủ phải điều trần về các vấn đề thực thi pháp luật mà đại biểu, xã hội quan tâm. Nói cách cách, nâng cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ trước 2 cơ quan trên cần bổ sung các quy định như xây dựng cơ chế điều trần về các chính sách của Chính phủ khi cần thiết, tăng thời gian phiên giải trình.
Năm là, cần phải tăng cường chất lượng giám sát từ phía Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, bắt đầu từ giai đoạn xác định những vấn đề, nội dung cần phải giải trình. Xác định tốt nội dung cần giải trình của Chính phủ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng báo cáo giải trình của Chính phủ.
Sáu là, trong khi thực hiện nhiệm vụ giải trình, các Bộ của Chính phủ có mối liên hệ chặt chẽ với nội dung giải trình đều phải tham dự phiên giải trình và trả lời bất cứ lúc nào, bất cứ câu hỏi nào từ phiên giải trình này.
Bảy là, hoàn thiện các quy định về hình thức chịu trách nhiệm của các thành viên Chính phủ trong quá trình thực thi pháp luật. Bỏ phiếu tín nhiệm bất thường là hình thức xác định trách nhiệm của các chức danh chủ chốt ngay trong Chính phủ mang tính chính trị cao.
Ngoài ra, TS.Lê Thương Huyền cũng kiến nghị cần: Tăng cường phân công các nhiệm vụ của Chính phủ một cách cụ thể rõ ràng gắn với cơ chế trịu trách nhiệm cá nhân; Nâng cao năng lực chuyên môn trong các lĩnh vực chuyên sâu của Hội đồng dân tộc và Ủy ban của Quốc hội. Qua đó, có thể phát hiện kịp thời, chính xác những sai phạm của Chính phủ trong thực thi pháp luật;…./.