Trong thời gian qua, việc chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa theo quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của các địa phương thực hiện chưa nghiêm, nhiều dự án đầu tư đã thu hồi đất của dân và giao cho nhà đầu tư nhưng không đưa đất vào sử dụng, còn để đất hoang hóa, gây bất bình trong nhân dân. Nghị định số 42/2012/NĐ-CP ngày 11 tháng 5 năm 2012 của Chính phủ về quản lý, sử dụng đất trồng lúa được ban hành là một trong những giải pháp nhằm khắc phục tình trạng nêu trên, góp phần bảo vệ được quỹ đất trồng lúa, bảo đảm mục tiêu an ninh lương thực quốc gia.
Tổ chức thực hiện Nghị định số 42/2012/NĐ-CP của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Thông tư số 30/2013/TT-BNNPTNT ngày 11 tháng 6 năm 2013 hướng dẫn việc xây dựng phương án sử dụng lớp đất mặt và bù bổ sung diện tích đất chuyên trồng lúa nước bị mất do chuyển mục đích sử dụng; Bộ Tài nguyên và Môi trường đang chủ trì phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng Thông tư liên tịch hướng dẫn việc xác định nhu cầu và thẩm định việc chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa; nội dung, phương pháp điều tra đánh giá, hệ thống tiêu chí và bảng phân hạng đất trồng lúa; xác định ranh giới diện tích đất trồng lúa, đặc biệt đất chuyên trồng lúa cần phải bảo vệ nghiêm ngặt; xây dựng cơ sở dữ liệu; thanh tra, kiểm tra việc quản lý và sử dụng đất trồng lúa trên phạm vi toàn quốc.
Quan điểm quản lý chặt chẽ quỹ đất trồng lúa cũng đã được thể chế cụ thể trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 6 Quốc hội Khóa XIII.