Tính toán thông minh hơn, tầm nhìn dài hơn để xây dựng luật nhanh nhất, ngắn nhất, nhiều nhất và chất lượng cao nhất

 Vẫn với cách bố trí kết hợp thảo luận tại hội trường và thảo luận tại tổ đối với các dự án luật, nhưng nhìn vào nội dung các dự án luật trình QH xem xét, cho ý kiến hay thông qua tại Kỳ họp lần này, dường như lại dấy lên lo lắng về chất lượng các dự thảo luật...

Tại Kỳ họp thứ Ba lần này, trong tổng số 19 dự thảo luật trình QH xem xét, cho ý kiến và thông qua có tới 10 dự án luật là sửa đổi, bổ sung một số điều hay sửa đổi toàn diện luật hiện hành. Nhìn chung, các dự thảo luật đưa ra sửa đổi, bổ sung lần này cách thời điểm luật có hiệu lực thi hành không xa. Lâu nhất, dự thảo Luật Sỹ quan quân đội nhân dân Việt Nam là 8 năm. Những dự thảo luật khác trung bình là 5 năm, 3 năm... Cá biệt, dự thảo Luật Thuế giá trị gia tăng (sửa đổi), nếu tính cả lần này đã là lần thứ ba được sửa đổi, bổ sung trong vòng chưa đầy chục năm (kể từ khi ban hành, năm 1999 đến nay). Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, kể từ năm 1996- thời điểm QH thông qua dự thảo luật- đến nay, lần sửa đổi, bổ sung này là lần thứ hai. Đấy là chưa kể có những dự thảo luật như Luật Đất đai... ngay sau khi có hiệu lực thi hành, đưa vào áp dụng vào cuộc sống, có ý kiến cho rằng đã thấy bộc lộ những điểm bất cập cần phải sửa đổi, điều chỉnh. Trong một lần đi giám sát cùng Đoàn Công tác của Bộ Giao thông- Vận tải tại tỉnh Cao Bằng (liên quan đến tiến độ chậm trễ các công trình giao thông, gây khó khăn cho cuộc sống của người dân trong vùng), đại diện Lãnh đạo đơn vị được giao thi công công trình đã khẳng định, một trong những nguyên nhân khiến công trình không thể hoàn thành đúng tiến độ là do một số quy định chưa hợp lý trong Luật Đất đai liên quan đến đền bù, giải phóng mặt bằng. Thực tế, Luật Đất đai vừa được QH nhiệm kỳ Khóa XI xem xét, thông qua thì trong Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của QH nhiệm kỳ Khóa XII đã thấy có tên dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi). Đây không phải là những hiện tượng cá biệt. Bởi, trên diễn đàn QH, trong các phiên họp của UBTVQH hay tại các buổi hội thảo, hội nghị, tọa đàm... lấy ý kiến về các dự thảo luật, nhiều ĐBQH cũng như các chuyên gia liên quan đều nhiều lần lên tiếng về tuổi thọ ngắn của các văn bản luật.

Vẫn biết rằng luật ra đời nhằm điều chỉnh, tháo gỡ những vướng mắc xảy ra trên thực tế. Hệ thống pháp luật của nước ta chưa hoàn chỉnh. Và, gần đây nhất là việc nước ta đã gia nhập WTO. Vậy nên sửa đổi, bổ sung hay xây dựng mới các văn bản luật là điều bình thường. Yêu cầu QH đặt ra trong công tác lập pháp là làm sao để đẩy nhanh tiến độ xây dựng pháp luật. Làm sao với thời gian họp ngắn nhất, nhưng QH xem xét, cho ý kiến và thông qua được nhiều nhất các dự án luật. Nhanh nhất, ngắn nhất và nhiều nhất, nhưng không được bỏ qua một yêu cầu quan trọng hàng đầu là văn bản luật đó phải bảo đảm chất lượng cao nhất. Xử lý những phạm trù vốn mâu thuẫn nhau này không đơn giản. Yêu cầu nhiều nhất coi như đã đạt được. Bằng chứng là nhiệm kỳ Khóa XI vừa qua, QH đã lập kỷ lục về số lượng các dự thảo luật được xem xét, cho ý kiến và thông qua. Gần đây nhất, tại Kỳ họp thứ Ba, QH Khóa XII đang diễn ra, nếu theo đúng chương trình là QH sẽ xem xét, cho ý kiến và thông qua 19 dự thảo luật thì tại Kỳ họp cuối năm QH chỉ cần xem xét, cho ý kiến và thông qua 1/2 số dự thảo luật nêu trên thì đã bằng kỷ lục lập pháp của QH Khóa XI. Nhưng, còn vế sau quan trọng hơn là bảo đảm cao nhất chất lượng các dự thảo luật được QH xem xét, cho ý kiến và thông qua thì cần được cân nhắc tiếp. Thành tựu về số lượng các dự thảo luật được xem xét, cho ý kiến và thông qua tại mỗi kỳ họp dường như chưa đủ khỏa lấp thực tế: Luật chậm đi vào cuộc sống. Thậm chí, có những dự thảo luật chưa kịp đi vào cuộc sống thì đã đòi hỏi phải được sửa đổi, bổ sung. Hay, đang còn nợ văn bản hướng dẫn thi hành thì đã có tên trong danh sách sửa đổi, bổ sung của QH. Đây rõ ràng là một thực tế rất đáng suy nghĩ.

Trong tiến trình cải tiến, đổi mới của cơ quan lập pháp hiện nay, QH thực hiện giảm thời gian phát biểu của mỗi ĐBQH, tăng cường thảo luận ở tổ... về các dự án luật. Xin chưa bàn sâu về hiệu quả thực sự của những cải tiến nêu trên, nhưng mong muốn khi triển khai các biện pháp nêu trên là để càng nhiều ĐBQH được đóng góp ý kiến cho các dự án luật càng tốt. Theo đó các nội dung còn ý kiến khác nhau sẽ được lật đi lật lại nhằm đi đến một phương án tối ưu, khả thi nhất. Người đứng đầu cơ quan lập pháp đã từng chia sẻ như vậy. Những nỗ lực đó nhằm mục đích gì? Chắc chắn không ngoài mong muốn bảo đảm tối đa yêu cầu luật phải cụ thể và sau khi ban hành thì nhanh chóng đi vào cuộc sống... Hối hả, chi li là thế, vậy mà không ít dự thảo luật sau khi chào đời đã phải đối mặt với luật chờ nghị định hay thông tư hướng dẫn thi hành. Một ĐBQH khi dự họp cuộc tọa đàm lấy ý kiến các chuyên gia về một dự thảo luật đã thẳng thắn: Tôi ở địa phương nên cứ nói thật chẳng mấy ai nhớ tới luật đâu. Nếu có vấn đề gì xảy ra cần tới sự trợ giúp pháp lý thì phần lớn người dân thường tìm đến các văn bản hướng dẫn thi hành cho... nhanh. Cũng tại cuộc Tọa đàm này, một đại biểu khác- thuộc đối tượng điều chỉnh của dự án luật- trên cơ sở tổng kết thực tiễn thi hành luật ở lĩnh vực được giao đã cho rằng: Nếu người dân nhiều nước khác đọc luật để thực hiện luật thì Việt Nam mình thường đọc luật để lách luật (?). Chưa có điều kiện để kiểm chứng thông tin nêu trên, dẫu sao nhìn vào thực tế có thể thấy nhận định đó cũng phản ánh phần nào chất lượng công tác xây dựng pháp luật hiện nay. Cũng như tâm lý pháp luật của hiện thực cuộc sống.

Và, ngay tại Kỳ họp thứ Ba này, trong quá trình thảo luận, đóng góp ý kiến vào một số dự án luật, nhiều ĐBQH đã chỉ ra rằng, nếu dự thảo luật được xem xét, thông qua với nội dung như cơ quan soạn thảo trình QH thì những vướng mắc cuộc sống đặt ra trong lĩnh vực đó sẽ chưa được giải quyết. Theo Tờ trình của Chính phủ, mục đích của việc sửa đổi, bổ sung Luật Xuất bản lần này chủ yếu tập trung vào một số điều liên quan đến cam kết quốc tế của nước ta với WTO như cấp giấy phép kinh doanh nhập khẩu xuất bản phẩm; Kinh doanh nhập khẩu xuất bản phẩm; Hợp tác với nước ngoài về phát hành xuất bản phẩm... Liên quan đến những nội dung này, Báo cáo thẩm tra về dự thảo luật đã chỉ rõ luật hiện hành có những điều khác mà trong chừng mực nào đó, việc sửa đổi, bổ sung nó còn cấp thiết hơn sửa đổi, bổ sung những điều cho phù hợp với cam kết quốc tế. Cụ thể, đứng trước tình trạng xâm phạm đã trở thành phổ biến hiện nay liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ trong hoạt động xuất bản như lấy cắp bản thảo, xuất bản hoặc in nối bản tác phẩm không được sự đồng ý của chủ sở hữu quyền tác giả, phát hành tác phẩm không có nguồn gốc hợp pháp..., UB thẩm tra đề nghị QH cần cân nhắc việc bổ sung thêm một số quy định về chế tài xử lý vi phạm trong hoạt động xuất bản; Thông tin ghi trên xuất bản phẩm; Đăng ký kế hoạch xuất bản, danh mục xuất bản phẩm nhập khẩu... Hơn thế với quy định hiện hành: “Trường hợp điều ước quốc tế mà Nước CHXHCN Việt Nam ký kết hoặc gia nhập có quy định khác thì áp dụng quy định của điều ước quốc tế đó” (Điều 2), một câu hỏi đặt ra: Có nhất thiết phải sửa luật hay không nếu chỉ với mục đích để phù hợp với cam kết quốc tế? Theo đánh giá của các đại biểu thuộc đối tượng điều chỉnh của dự án luật thì mặc dù sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với cam kết quốc tế là cần thiết, tuy nhiên, nếu những quy định khác của luật hiện hành không được cân nhắc sửa đổi, bổ sung trong lần này thì nguy cơ thua ngay trên sân nhà của các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực xuất bản trong nước là rất lớn. Có cái gì như là vội vã, như là chưa tính toán hết những vướng mắc mà cuộc sống đang đặt ra trong lĩnh vực xuất bản. Lại cũng không phải là trường hợp cá biệt. Bởi, trong những đóng góp ý kiến vào các dự án luật, không quá khó khăn để tìm thấy những đề nghị: Ban soạn thảo cần có sự tổng kết, đánh giá thực tiễn làm cơ sở cho QH xem xét, cho ý kiến và thảo luận về dự thảo luật.

Luật ra đời là nhằm điều chỉnh và xử lý kịp thời các vướng mắc xảy ra trên thực tế, hướng các mối quan hệ trong xã hội đi vào quỹ đạo “mọi người sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”. Nhưng, rõ ràng chất lượng luật có vẻ chưa hoàn toàn xuất phát từ yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn. Có lúc, có dự án luật chăm chăm vào một nội dung cụ thể mà chưa tính toán hết những khoảng trống, những vướng mắc cuộc sống đang đặt ra thì tuổi thọ luật ngắn, đi kèm với đó là chất lượng các dự thảo luật chưa được bảo đảm là điều khó tránh.

Để cho ra đời một văn bản luật, từ khâu soạn thảo, thẩm tra đến khi QH xem xét, thông qua là một chặng đường công phu. Không chỉ tốn kém về tài chính mà đó còn là sự tiêu hao công sức của các cơ quan trình, tập thể QH, các cơ quan của QH... Sau khi ban hành văn bản luật phải đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của cuộc sống và người dân. Mong muốn chung là thế.

Tại Kỳ họp thứ Ba này, dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) dự kiến được thông qua. Đóng góp ý kiến lần cuối cùng vào dự thảo luật này, nhiều ĐBQH cho rằng dự thảo luật đủ điều kiện để QH xem xét, thông qua vào cuối Kỳ họp. Đây được coi là minh chứng rõ rệt cho nỗ lực của QH trong việc cho ra đời những sản phẩm luật có chất lượng. Nhưng, chỉ như thế thôi là chưa đủ. Phải là những tính toán thông minh hơn với tầm nhìn dài hơn để những đạo luật do QH ban hành có chi phí tiết kiệm nhất với chất lượng cao nhất. Tính toán làm sao để trước hết QH không còn phải quay trong guồng quay sửa đổi, bổ sung luật.