Điều kiện nào để bảo vệ quyền của người tiêu dùng tốt hơn?

(VOV)_ Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng luôn là vấn đề được cả xã hội quan tâm. Gần đây hàng loạt vụ vi phạm quyền của người tiêu dùng xảy ra nhưng chưa được giải quyết triệt để.

Trong thực tế có nhiều vụ việc gian lận điển hình ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi của người tiêu dùng như xăng pha aceton khiến hàng nghìn xe máy bị ảnh hưởng, sữa bột ghi thành sữa tươi của một số nhà sản xuất sữa, vụ xì dầu chứa chất 3-MCPD gây ung thư… đã xảy ra. Tuy nhiên hình thức xử lý các vụ vi phạm này cũng mới chỉ dừng lại  ở mức cảnh cáo hoặc xử phạt hành chính, chưa có một công ty nào phải đền bù thiệt hại cho người tiêu dùng. Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng này là sự thiếu các quy định về quyền của người tiêu dùng và trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức sản xuất kinh doanh khi vi phạm. Pháp lệnh bảo vệ người tiêu dùng được ban hành từ năm 1999 nhưng nhiều quy định vẫn còn chung chung nên chưa thực sự có hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng. Vì vậy, cần có cơ sở pháp lý cao nhất để bảo vệ người tiêu dùng đó là Luật Bảo vệ người tiêu dùng. Về vấn đề này, tiến sỹ Dương Thị Thanh Mai, Viện trưởng Viện khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp, cho rằng: “Pháp luật Bảo vệ người tiêu dùng phải trở thành một bộ phận của cơ chế thị trường, nếu không, không thể giúp cho nhà nước và xã hội ngăn ngừa rủi ro do những khuyết tật của kinh tế thị trường. Cùng với đó là cơ chế để khiếu kiện khi các doanh nghiệp không thực hiện các chế độ trách nhiệm sản phẩm này, thì cũng có thể đưa vào luật bảo vệ người tiêu dùng”.

Cùng với việc hoàn thiện văn bản pháp luật, cần tăng cường năng lực hoạt động của các tổ chức bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, trong đó có Hội tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng. Theo thống kê của Hội tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, trong năm 2006, Hội nhận được hơn 1000 đơn khiếu nại tố cáo của người tiêu dùng, rất ít so với các vụ vi phạm quyền của người tiêu dùng mà đơn vị sản xuất, kinh doanh gây ra. Theo ông Đỗ Gia Phan, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng, kết quả này cho thấy, bên cạnh nhận thức chưa đầy đủ của người tiêu dùng về quyền của mình, còn một nguyên nhân khác là người tiêu dùng chưa thực sự yên tâm và kỳ vọng nhiều vào Hội. Trong thực tế, phần lớn nhân sự của Hội là những người tình nguyện; Hội chỉ là tổ chức hoạt động phi lợi nhuận, các cơ chế, quyền lợi của người tham gia Hội chưa có, nên chưa gắn chặt được quyền lợi và trách nhiệm những người tham gia hội. Từ thực tế này, ông Đỗ Gia Phan, đề xuất ý kiến: “Tôi kiến nghị, tất cả mọi đơn vị, tổ chức, cơ quan đều phải tham gia bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Về phía Nhà nước cần tạo điều kiện tốt hơn nữa cho việc bảo vệ người tiêu dùng, trong đó có cấp kinh phí cho Hội tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng hoạt động, thu hút nhân lực, nâng cấp trang thiết bị, máy móc và công nghệ để bảo vệ người tiêu dùng tốt hơn”.

Về sự phối hợp của các cơ quan chức năng trong lĩnh vực này, bà Đinh Thị Mai Phương, Phó trưởng ban phụ trách Ban nghiên cứu pháp luật dân sự - kinh tế - thương mại, Viện Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, cho rằng: “Các cơ quan như: Cục quản lý thị trường, Cục an toàn vệ sinh thực phẩm, Cục quản lý cạnh tranh… phối hợp tốt trong việc triểm tra, kiểm soát và xử lý sai phạm của các doanh nghiệp. Tuy nhiên, thời gian qua theo tôi sự phối hợp này chưa được tốt”. 

Một yếu tố quan trọng khác là nâng cao nhận thức của cả người tiêu dùng và các tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh trong việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng; Tuyên truyền, tư vấn cho người tiêu dùng hiểu được chính những quyền lợi của mình, biết cách bảo vệ  mình trước sản phẩm, hàng hoá không đảm bảo chất lượng. Điều quan trọng hơn, để người tiêu dùng tự biết bảo vệ mình thì cần có các thông tin minh bạch, rõ ràng của sản phẩm, của doanh nghiệp và được các cơ quan chức năng xác nhận thông tin đó. Liên hợp quốc đã đưa ra 8 quyền của người tiêu dùng. Đó là quyền được đáp ứng những nhu cầu cơ bản, quyền được an toàn, quyền được thông tin, quyền được lựa chọn, quyền được lắng nghe, quyền được khiếu nại và bồi thường, quyền được giáo dục về tiêu dùng và quyền được có môi trường sống lành mạnh và bền vững. Trong các quyền này thì quyền được thông tin là quan trọng nhất, có thông tin sẽ giúp người tiêu dùng biết tự bảo vệ mình hiệu quả hơn.

Hiện nay Cục Quản lý cạnh tranh đang xây dựng hệ thống cảnh báo trên website của Cục về những rủi ro mà người tiêu dùng có thể gặp phải cũng như cách giải quyết, hướng dẫn khi quyền lợi của người tiêu dùng bị xâm hại. Trước mắt hệ thống này đưa ra thông tin cảnh báo về những mặt hàng có thể ảnh hưởng đến người tiêu dùng, hướng dẫn trình tự khiếu kiện khi quyền lợi của người tiêu dùng bị vi phạm, thông tin về những kiến thức, kỹ năng tiêu dùng và nêu những thủ đoạn gian lận trên thị trường để người tiêu dùng biết và phòng chống./.