GÓC NHÌN: BẤT CẬP TRONG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM Y TẾ - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

GÓC NHÌN: NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG, HIỆU QUẢ GIÁM SÁT CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN

Bảo hiểm y tế (BHYT) là một trong những chính sách quan trọng của nhà nước nhằm đảm bảo quyền lợi và sức khỏe cho người dân. Mặc dù có nhiều thách thức, nhưng với sự nỗ lực của các cơ quan và chính quyền các cấp, hệ thống BHYT tại Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể và cần tiếp tục cải thiện để đảm bảo mục tiêu bao phủ BHYT toàn dân. Đến cuối năm 2023, số người tham gia BHYT đạt 93,307 triệu người, tăng 2,45% so với cùng kỳ năm 2022​. Năm 2023, tỷ lệ chậm đóng BHYT chỉ còn 2,69% tổng số phải thu, giảm đáng kể so với 6% của năm 2016​. Tổng số thu BHYT năm 2023 đạt 124.300 tỷ đồng, đạt 119,44% kế hoạch giao. Đề án 06 của Chính phủ đã cải cách thủ tục hành chính trong khám, chữa bệnh BHYT, giúp người dân tiếp cận dịch vụ y tế dễ dàng hơn thông qua các ứng dụng như VneID, VssID​.

Bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật về BHYT, hiệ vẫn đang tồn tại nhiều bất cập, vướng mắc, gây khó khăn cho việc thực hiện và giám sát. Tỷ lệ tham gia BHYT chưa đồng đều. Mặc dù đến cuối năm 2023, Việt Nam có 93,307 triệu người tham gia BHYT, chiếm khoảng 93,35% dân số (tăng 2,45% so với năm 2022), nhưng vẫn còn một bộ phận người dân, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa và các nhóm yếu thế, chưa tham gia BHYT. Một số doanh nghiệp còn chậm đóng hoặc trốn đóng BHYT (năm 2023, tổng số tiền chậm đóng BHYT đã khắc phục là trên 2.023 tỷ đồng, với tỷ lệ chậm đóng chỉ chiếm 2,69% tổng số phải thu, giảm đáng kể so với các năm trước). Sự thiếu hụt thuốc và vật tư y tế, cùng với các khó khăn trong thanh toán chi phí khám chữa bệnh BHYT, đã làm giảm hiệu quả của hệ thống BHYT.

Công tác tuyên truyền về chính sách BHYT vẫn chưa đạt hiệu quả mong muốn, đặc biệt là trong các khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Lao động phi chính thức chiếm tỷ lệ lớn nhưng vẫn chưa có biện pháp hiệu quả để khuyến khích họ tham gia BHYT (nhiều lao động tự do, hộ kinh doanh cá thể, và người lao động ở khu vực nông thôn chưa có thói quen đóng BHYT)​. Một số cơ sở y tế vẫn gặp khó khăn trong việc cung cấp dịch vụ chất lượng do thiếu nhân lực, cơ sở vật chất không đạt chuẩn, và tình trạng quá tải bệnh nhân làm giảm niềm tin của người dân vào hệ thống y tế công, ảnh hưởng đến quyết định tham gia BHYT.

Hơn nữa, một bộ phận người dân, đặc biệt là ở vùng nông thôn, miền núi, vẫn chưa hiểu rõ lợi ích của BHYT. Điều này dẫn đến việc họ chưa chủ động tham gia hoặc gia hạn BHYT. Một số gia đình có thu nhập thấp, không đủ khả năng tài chính để đóng phí BHYT, đặc biệt là trong bối cảnh giá cả sinh hoạt ngày càng tăng. Thủ tục đăng ký và gia hạn BHYT đôi khi còn rườm rà, mất thời gian, khiến nhiều người nản lòng. Chất lượng dịch vụ y tế tại một số cơ sở y tế chưa đáp ứng được mong đợi của người dân, làm giảm sự tin tưởng và động lực tham gia BHYT. Chính sách hỗ trợ cho người nghèo, cận nghèo và các đối tượng chính sách chưa đầy đủ hoặc từng lúc, từng nơi chưa được thực hiện hiệu quả. Việc vận động, tuyên truyền để mở rộng đối tượng tham gia BHYT còn gặp nhiều khó khăn, nhất là đối với nhóm lao động phi chính thức và người dân tộc thiểu số. Sự xuất hiện của các loại hình bảo hiểm thương mại với nhiều gói dịch vụ hấp dẫn cũng là một thách thức đối với BHYT.

Cùng với đó, một số quy định pháp luật về BHYT chưa thực sự rõ ràng và đồng bộ, gây khó khăn cho việc thực hiện và giám sát​. Cơ chế phối hợp giữa các Bộ, ngành và địa phương còn hạn chế, dẫn đến sự chậm trễ và không nhất quán trong việc triển khai chính sách. Tình trạng gian lận, lạm dụng quỹ BHYT, chẳng hạn như làm giả hồ sơ khám chữa bệnh để nhận tiền bảo hiểm vẫn còn tồn tại. Điều này không chỉ gây thất thoát quỹ mà còn làm giảm lòng tin của người dân vào hệ thống BHYT​. Một số cơ sở y tế, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, thiếu nhân lực và cơ sở vật chất y tế không đạt chuẩn, dẫn đến chất lượng dịch vụ y tế không đồng đều và ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ BHYT của người dân.

Một số cơ sở y tế, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, thiếu nhân lực và cơ sở vật chất y tế. (ảnh minh họa)

Ngoài ra, hệ thống pháp luật hiện tại chưa có các quy định cụ thể và hiệu quả để giải quyết tranh chấp và xử lý các vi phạm liên quan đến BHYT. Điều này dẫn đến việc các hành vi gian lận, trục lợi BHYT vẫn tồn tại và không được xử lý nghiêm minh, gây thất thoát quỹ và ảnh hưởng đến lòng tin của người dân. Một số quyền lợi của người tham gia BHYT chưa được quy định cụ thể và rõ ràng trong Luật BHYT và các văn bản liên quan. Điều này dẫn đến việc người dân gặp khó khăn khi sử dụng các dịch vụ y tế và không nhận được đầy đủ các quyền lợi mà họ đáng được hưởng.

Để chính sách về BHYT thực sự đảm bảo quyền lợi và sức khỏe cho người dân, Bộ Y tế và cơ quan chức năng, pháp luật liên quan cần chú trọng một số vấn đề và giải pháp sau:

Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách. Theo đó, cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các quy định pháp luật về BHYT để tạo ra một khung pháp lý rõ ràng, đồng bộ. Bổ sung và hoàn thiện các quy định về quyền lợi của người tham gia BHYT, đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch và đầy đủ. Điều này bao gồm việc cập nhật và sửa đổi Luật BHYT, cũng như các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thực hiện​.

Thứ hai, tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng. Theo đó, cần đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền về lợi ích của BHYT và cách thức tham gia. Sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng, mạng xã hội và các chương trình giáo dục cộng đồng để nâng cao nhận thức và ý thức tham gia BHYT của người dân.

Đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền về lợi ích của BHYT và cách thức tham gia. (ảnh minh họa)

Thứ ba, hỗ trợ tài chính và khuyến khích tham gia BHYT. Theo đó, cần mở rộng các chương trình hỗ trợ tài chính từ ngân sách nhà nước cho các đối tượng yếu thế, như người nghèo, cận nghèo, người dân tộc thiểu số. Nghiên cứu và triển khai các chính sách khuyến khích doanh nghiệp và người lao động tự do tham gia BHYT​.

Thứ tư, phát triển các chính sách hỗ trợ tài chính cho nhóm yếu thế. Chính phủ cần tiếp tục mở rộng các chính sách hỗ trợ tài chính cho người dân tộc thiểu số, người nghèo, cận nghèo, và các đối tượng yếu thế khác, chẳng hạn, trong năm 2022, ngành BHXH đã phát động phong trào “Tặng sổ bảo hiểm xã hội, thẻ BHYT cho người có hoàn cảnh khó khăn”, giúp đỡ nhiều người dân tộc thiểu số và người có hoàn cảnh khó khăn.

Thứ năm, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế. Đầu tư và nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Đồng thời, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ y bác sĩ thông qua các chương trình đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên.

Thứ sáu, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm. Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các trường hợp gian lận, trục lợi BHYT. Việc này bao gồm cả kiểm tra định kỳ và đột xuất, cùng với việc ứng dụng công nghệ thông tin để giám sát hoạt động khám chữa bệnh và thanh toán chi phí BHYT. Sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về xử lý vi phạm và giải quyết tranh chấp liên quan đến BHYT, đảm bảo tính nghiêm minh và hiệu quả trong việc thực thi pháp luật. ​

Thứ bảy, tăng cường hợp tác quốc tế và học hỏi kinh nghiệm. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia có hệ thống BHYT phát triển sẽ giúp cải thiện và nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng quỹ BHYT.

Tóm lại, để khắc phục những bất cập trong chính sách pháp luật về BHYT và hệ thống văn bản liên quan, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, sự đồng thuận từ các cấp chính quyền và sự tham gia tích cực của người dân. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế sẽ góp phần xây dựng một hệ thống BHYT hiệu quả và bền vững, đảm bảo quyền lợi cho người dân./.