Chủ tịch QH Nguyễn Sinh Hùng: Hiến pháp quy định được chứng minh theo đúng trình tự luật định rồi mới xử án, kết án - Tòa án phải bảo đảm việc này
Nghị quyết của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp viết: căn cứ chủ yếu vào tranh tụng tại phiên tòa để quyết định bản án, để quyết định xét xử. Đây là nhiệm vụ của Tòa án. Vì thế mới gọi Tòa án là trung tâm, Hiến pháp mới gọi Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Ông nói ngang, nói dọc, nói dài, nói ngắn thế nào nhưng tôi quyết bản án là tôi có đủ căn cứ, khi tôi quyết thì bản án mới có hiệu lực. Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, luật tố tụng, luật điều tra... đều phải theo tinh thần đó. Các anh muốn gạt chuyện này, chuyện kia sang luật tố tụng, tôi thấy không hoàn toàn đúng. Phải sửa theo tinh thần: có thẩm quyền mới bố trí quy trình. Thẩm quyền viết ở đây, trách nhiệm viết ở đây, còn quy trình để ở luật tố tụng. Tại sao quyền của Tòa án lại căn cứ vào luật tố tụng? Không phải. Luật tố tụng phải căn cứ vào quyền của Tòa án.
Để Tòa án xét xử đúng, bảo đảm công lý và Tòa án chịu trách nhiệm về quyết định của mình thì Tòa án phải kiểm tra. Anh muốn dùng từ gì thì dùng. Anh điều tra thì điều tra rồi; đến Viện kiểm sát làm xong, chuyển sang Tòa án, cuối cùng trả lại điều tra từ đầu. Làm theo cách cũ là không được. Theo tôi, đến đây, Tòa án có hai quyền: một là, quyền tự điều tra, tự kiểm tra, tự xem lại để từ đó xác định được điều tra sai và truy tố sai chứ không phải cứ trả lại hồ sơ mới là quyền tư pháp. Hai là, nếu thấy không có vấn đề gì lớn, không ảnh hưởng đến vụ án, không ảnh hưởng đến chứng cứ luận tội, chỉ đạo bổ sung việc này, việc kia có thể được thì có thể chuyển làm như cũ, không trả lại toàn bộ vụ án để đi điều tra từ đầu. Vấn đề này phải cải cách, đổi mới vì quyền tư pháp rơi vào đây, quyền Tòa án là trung tâm xét xử, quyền Tòa án là cuối cùng thì phải bảo đảm điều này. Có như thế mới bảo đảm Tòa án độc lập và chịu trách nhiệm về phán quyết của mình. Tòa án xét xử bảo điều tra sai thì Tòa án phải đến xem mới biết là điều tra sai hay không? Chứ Tòa án lại giao cho ông điều tra tiếp tục làm thì không được. Viện kiểm sát có truy tố sai thì Tòa án cũng phải xem mới biết được truy tố sai như thế nào. Thẩm quyền Tòa án với tính chất là cơ quan thực hiện quyền tư pháp là ở chỗ đó. Như thế mới thấy được trách nhiệm của từng ông một. Tôi nói như thế là đúng Hiến pháp mới. Hiến pháp trước không có chuyện Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp mà quyền tư pháp chia ra đủ cửa.
Hiến pháp quy định, người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định. Bây giờ ông điều tra chứng minh sai, ông công tố chứng minh sai, Tòa án phải xem lại và phải khẳng định chứng minh thế này mới đúng thì mới buộc tội và có bản án kết luận của Tòa án chứ không phải chỉ dựa vào một số chứng cứ. Tôi đề nghị chỗ này phải đúng Hiến pháp, viết khác đi, làm khác đi là sai Hiến pháp. Hiến pháp quy định được chứng minh theo đúng trình tự luật định rồi mới xử án, rồi mới kết án - Tòa án phải bảo đảm việc này. Quy định trong luật phải chắc tay điểm này. Tôi đề nghị không lấn cấn luật cũ, cũng không theo luật cũ được vì luật này là theo Hiến pháp mới.
Chủ nhiệm UB Về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai: Trong điều kiện hiện nay, thành lập Tòa chuyên trách hợp lý hơn Tòa giản lược
Quyền tư pháp của Tòa án là một trong những vấn đề mới cần phải tiếp tục nghiên cứu. Tôi đề nghị cân nhắc thêm đề nghị của Tòa án nhân dân tối cao:
Một là, đề nghị bổ sung nội dung khi phát hiện có văn bản quy phạm trái với Hiến pháp, Luật, Nghị quyết của QH thì Tòa án cần tạm dừng việc xét xử. Tôi nghĩ đây là một thực tế. Có lẽ phải cân nhắc việc này. Trách nhiệm bảo vệ tính hợp hiến, hợp pháp là trách nhiệm của toàn bộ bộ máy Nhà nước, bất kỳ cơ quan nào phát hiện ra thì bắt buộc phải có trách nhiệm. Vì vậy, phải tạo cho Tòa án một cơ chế để người ta thực hiện trách nhiệm này. Nếu phát hiện thấy có văn bản quy phạm có vấn đề mà vẫn tiếp tục xét xử thì chưa chắc chúng ta đã bảo vệ được quyền của công dân. Một vài vụ án kinh tế gần đây, chúng ta thấy các văn bản quy phạm pháp luật ban hành trước, sau có vấn đề. Nếu không cho phép Tòa án có một cơ chế cụ thể mà yêu cầu Tòa án tiếp tục xét xử thì có bảo đảm được Hiến pháp không, có bảo vệ được công dân trong những trường hợp văn bản ban hành có vấn đề hay không?
Hai là, thành lập Tòa giản lược. Tòa án nhân dân tối cao vẫn muốn thành lập một Tòa giản lược. Tôi thấy, thời điểm này, với điều kiện hiện nay, việc thành lập một tòa chuyên trách như đề nghị của Ủy ban Tư pháp là hợp lý hơn. Thành lập Tòa chuyên trách này để chuyên giải quyết các vấn đề liên quan đến Luật Xử lý vi phạm hành chính là đúng. Hiện nay, chưa ra được một quyết định nào đối với phạm vi của Tòa án trong Luật Xử lý vi phạm hành chính. Vì vậy, thành lập Tòa này là rất cần thiết. Tòa chuyên trách này cũng có thể theo thủ tục giản lược vì anh ra các quyết định theo Luật Xử lý vi phạm hành chính thuộc thẩm quyền Tòa án.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý: Không nên biến Tòa án tối cao thành cơ quan quản lý toàn bộ hệ thống Tòa án
Tôi tán thành nhiều nội dung trong báo cáo của Ủy ban Tư pháp. Ở đây có hai vấn đề lớn: một là, cụ thể hóa quyền tư pháp của Tòa án như thế nào? Hai là, bảo đảm nguyên tắc hiến định trong hoạt động xét xử. Hai vấn đề này, tôi thấy Ủy ban Tư pháp đã có chỉnh lý khá nhiều. Tuy nhiên, tôi đề nghị quan tâm thêm một số nội dung.
Về nguyên tắc, đề nghị rà soát lại tất cả mọi quy định về tổ chức phải phục vụ cho chức năng, nhiệm vụ chính của Tòa án là xét xử, thực hiện quyền tư pháp và để bảo đảm cho thẩm phán độc lập khi xét xử, chỉ tuân theo pháp luật. Ví dụ, một loạt các vấn đề liên quan đến báo cáo án, báo cáo nghiệp vụ, tất cả những vấn đề này, theo tôi đều ảnh hưởng đến nguyên tắc độc lập xét xử, đều là án bỏ túi hoặc một dạng của án bỏ túi. Tôi đề nghị Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và các Luật Tố tụng sau này phải bảo đảm được nguyên tắc độc lập xét xử đã được hiến định.
Về tổ chức, bây giờ có phải chúng ta tổ chức theo hệ thống Tòa án từ trên xuống dưới không? Tôi đề nghị phải xem lại. Hiến pháp không có một quy định nào về việc Tòa án tổ chức các hệ thống. Hiến pháp chỉ quy định Tòa án là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao có 3 nhiệm vụ thì cũng thực hiện như thế. Tòa án nhân dân tối cao quy định ở Điều 104: thứ nhất, là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; thứ hai, giám đốc việc xét xử của các Tòa án khác; thứ ba, thực hiện tổng kết thực tiễn xét xử bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật. Như vậy, Tòa án nhân dân tối cao chỉ có 3 nhiệm vụ này, không nên biến Tòa án tối cao thành một cơ quan quản lý toàn bộ hệ thống Tòa án. Do đó, tôi đề nghị rà soát lại để giải phóng cho Tòa án các cấp, kể cả toà án tối cao cũng tập trung vào thực hiện nhiệm vụ xét xử của mình. Bắt Tòa án tối cao phải quản lý Tòa án về tổ chức, quản lý Tòa án về hành chính thì khi nào làm nhiệm vụ xét xử được? Hiến pháp không quy định nhiệm vụ nào khác ngoài 3 nhiệm vụ liên quan đến xét xử của Tòa án nhân dân tối cao.
Về quy định tại Điều 5: Tòa án nhân dân được tổ chức theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính. Liên quan đến quy định này, tại Khoản 3, Điều 3 quy định các Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Tôi không hiểu, Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là theo cấp gì? Nguyên tắc chúng ta tổ chức là theo thẩm quyền xét xử. Nhưng quy định Tòa án tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là theo đơn vị hành chính. Chỗ này mâu thuẫn. Tôi đề nghị, nghiên cứu quy định này, đưa về đúng nguyên tắc tổ chức theo thẩm quyền xét xử chứ không phải là theo đơn vị hành chính lãnh thổ như thế này.
Về nguyên tắc thực hiện chế độ xét xử hai cấp. Hiến pháp quy định chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm. Như vậy, trong xét xử, chế độ xét xử sơ thẩm và phúc thẩm phải được bảo đảm. Điều 6, dự thảo Luật viết theo ý như vậy nhưng không rõ. Trước hết, phải bảo đảm cho công dân được hưởng quyền sơ thẩm và phúc thẩm, còn người ta có hưởng hay không đó là quyền của họ; sơ thẩm mà họ không kháng cáo nữa thì không cần phải phúc thẩm nhưng nếu sơ thẩm mà họ kháng cáo thì phải bảo đảm cho họ được xét xử theo chế độ phúc thẩm. Điều 6 có rồi nhưng chưa theo tinh thần của Hiến pháp, tôi đề nghị chỉnh lý lại.