Đại biểu Nguyễn Hải Anh, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp phát biểu thảo luận
Theo đại biểu Nguyễn Hải Anh, bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế là hai chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội. Việc đảm bảo an toàn và tăng trưởng bền vững, Quỹ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế thời gian qua được Chính phủ và nhất là ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam đặc biệt quan tâm với nhiều nỗ lực, cố gắng đạt được những kết quả tích cực. Qua Báo cáo của Chính phủ cho thấy việc phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội trong năm 2020 đạt kết quả khả quan với tổng số người tham gia là 16,176 triệu người, tăng gần 400.000 người so với năm 2019 và chiếm 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi. Nhưng đáng lưu ý là số người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tuy có tăng so với năm 2019 nhưng mức đóng và số tiền đóng bảo hiểm xã hội không cao, chủ yếu người tham gia chọn đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện ở mức chuẩn nghèo nông thôn 700.000 đồng một tháng. Mặt khác, tổng số người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện còn khá khiêm tốn, mới đạt 2,31% tổng lực lượng lao động trong độ tuổi của đất nước. Một trong những nguyên nhân khiến bảo hiểm xã hội tự nguyện chưa được như mong muốn, đó là những quy định về chính sách chưa đủ sự hấp dẫn, thu hút người tham gia, trong đó có quy định về thời gian đóng còn tương đối dài 20 năm, chế độ hưởng còn hạn chế, đặc biệt là còn thiếu sự linh hoạt và đa dạng về hình thức đóng so với các loại hình bảo hiểm thương mại có tính chất tương tự trên thị trường. Để thực hiện các mục tiêu mà Nghị quyết 28 năm 2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã đề ra, cần có những giải pháp cả về chính sách và tổ chức thực hiện một cách mạnh mẽ để gia tăng tỷ lệ bảo hiểm xã hội tự nguyện, bởi dư địa từ khu vực này còn rất lớn. Trong thời gian tới, cần sớm xem xét điều chỉnh về quy định chính sách, rút ngắn thời gian đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện và đa dạng hóa hình thức tham gia, nhất là có những phương thức và cách tính theo giá trị dòng tiền, tạo sự hấp dẫn thu hút ngày càng nhiều người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Về bổ sung chức năng thanh tra chuyên ngành chi bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, thời gian qua ngành bảo hiểm xã hội Việt Nam đã thực hiện khá hiệu quả chức năng thanh tra chuyên ngành đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Kết quả này khẳng định, việc Quốc hội giao chức năng thanh tra chuyên ngành đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho ngành bảo hiểm xã hội Việt Nam là rất đúng đắn, phát huy được sự chủ động và năng lực của ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, để hoàn thành chính sách pháp luật bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, Quốc hội cần xem xét, bổ sung thêm chức năng thanh tra chuyên ngành chi bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Bởi thời gian qua, công tác kiểm tra và giám sát ngành bảo hiểm xã hội Việt Nam đã phát hiện nhiều vụ trục lợi Quỹ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Tuy nhiên, do không có chức năng thanh tra nên không xử lý kịp thời các vi phạm mà chỉ có thể đề xuất các ngành liên quan xử lý. Vì vậy, nếu được bổ sung chức năng thanh tra chuyên ngành chi bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế sẽ là một bước hoàn thiện công cụ quản lý để ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam tiếp tục thực hiện tốt nhiệm vụ, trong khi ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam không cần tăng thêm tổ chức, biên chế để thực hiện nhiệm vụ này.
Về quy định hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Quy định về điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần được nêu tại Điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 và tại Nghị quyết 93 Quốc hội khóa XIII năm 2015 của Quốc hội, chủ yếu nhằm tạo điều kiện cho người lao động đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy định nhưng chưa đủ thời gian đóng bảo hiểm xã hội ra nước ngoài để định cư đang bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng và cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu.
Tuy nhiên phải khẳng định rằng, chủ trương xuyên suốt, nhất quán của Đảng, Nhà nước là mở rộng số người tham gia bảo hiểm xã hội, bao phủ các chế độ bảo hiểm xã hội lên toàn bộ các thành viên trong xã hội, đảm bảo an sinh xã hội lâu dài cho người lao động, hướng tới sự phát triển bền vững, không để ai bị bỏ lại phía sau. Chủ trương, chính sách này được khẳng định và thể hiện rõ nét tại Điều 34 Hiến pháp năm 2013: "Công dân có quyền được đảm bảo an sinh xã hội" và tại nhiều văn bản của Đảng, Nhà nước như Nghị quyết số 15 năm 2015 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Kết luận số 63 năm 2013 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nghị quyết số 21 năm 2012 của Bộ Chính trị khóa XI, Nghị quyết số 28 năm 2018 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014.
Thời gian gần đây số người lao động hưởng bảo hiểm xã hội một lần có xu hướng gia tăng. Năm 2020 là 860.741 người, tăng 6,65% so với năm 2019 và tăng gấp 2 lần so với số người tham gia bảo hiểm xã hội tăng thêm của năm 2020. Nghĩa là cứ một người tham gia hệ thống bảo hiểm xã hội thì có 2 người rời hệ thống. Đây là một thực tế đáng quan ngại bởi sẽ dẫn đến hệ lụy phá vỡ hệ thống bảo hiểm xã hội. Người lao động rời bỏ hệ thống bảo hiểm xã hội, tự tước bỏ quyền được tham gia thụ hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, đặc biệt là các chế độ dài hạn như hưu trí, tử tuất sẽ dẫn đến rủi ro đối với chính người lao động trong tương lai, đồng thời tạo ra những thách thức lớn trong việc thực hiện mục tiêu mở rộng bảo hiểm xã hội cũng như đảm bảo an sinh xã hội của đất nước. Do đó, đại biểu đề nghị tới đây khi sửa Luật Bảo hiểm xã hội, Quốc hội cần xem xét quy định về hưởng bảo hiểm xã hội một lần thật thấu đáo.
Trên thế giới, theo Hiệp hội An sinh quốc tế và Tổ chức Lao động quốc tế, các quốc gia có hệ thống bảo hiểm hưu trí giống như Việt Nam đều không cho hưởng bảo hiểm xã hội một lần trước tuổi nghỉ hưu, trừ trường hợp định cư ở nước ngoài hay bị bệnh hiểm nghèo. Một số quốc gia cho phép hưởng bảo hiểm xã hội một lần nhưng phải thỏa mãn điều kiện về độ tuổi. Đặc biệt, một số quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Brazil, Canada, Argentina, Pháp, Nga và Đức không cho phép hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Cần nhìn nhận việc hưởng bảo hiểm xã hội 1 lần là vấn đề chính sách của Nhà nước. Theo đó, cần phải có quy định hạn chế việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần nhằm đảm bảo các chế độ bảo hiểm xã hội được bao trùm lên toàn bộ các thành viên trong xã hội, qua đó góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển và an sinh của Đảng và Nhà nước. Đề nghị sửa đổi theo hướng quy định chặt chẽ hơn việc hưởng bảo hiểm xã hội 1 lần, sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo thời gian giảm dần số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng lương hưu, giúp người lao động dễ dàng đạt được điều kiện để hưởng lương hưu, hạn chế nhận bảo hiểm xã hội1 lần, tăng cường sự liên kết, hỗ trợ./.
