HỘI THẢO HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁM SÁT CHUYÊN ĐỀ CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh làm Chủ nhiệm Đề tài khoa học cấp bộ ĐTCB.2023-02: “Hoàn thiện các quy định pháp luật nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân”
Đề tài khoa học cấp bộ ĐTCB.2023-02: “Hoàn thiện các quy định pháp luật nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân” do Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh làm Chủ nhiệm đã được Hội đồng tư vấn đánh giá, nghiệm thu. TS. Nguyễn Văn Hiển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp, Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học của Ủy ban Thường vụ Quốc hội làm Chủ tịch Hội đồng tư vấn đánh giá, nghiệm thu đề tài khoa học cấp Bộ.
Hoàn thiện pháp luật về hoạt động giám sát của hội đồng nhân dân
Hoạt động giám sát của HĐND các cấp trong những năm qua có nhiều chuyển biến tích cực, từng bước tăng lên cả về số lượng và chất lượng, phương thức tổ chức hoạt động giám sát ngày càng được đổi mới theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào những vấn đề quan trọng của địa phương, những vấn đề mới phát sinh từ yêu cầu thực tế, từ nguyện vọng chính đáng của cử tri và nhân dân... bước đầu góp phần khắc phục tính hình thức trong hoạt động của HĐND nói chung và hoạt động giám sát nói riêng. Tuy nhiên, phương thức giám sát chủ yếu của HĐND vẫn là nghe trình bày báo cáo, hoạt động khảo sát, kiểm chứng việc thực hiện cụ thể chưa nhiều, hiệu quả giám sát chưa cao, giám sát chuyên đề, tái giám sát còn ít; việc thực hiện kết luận sau giám sát của một số cơ quan, đơn vị còn hạn chế;…
Nguyên nhân chủ yếu là do các quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của HĐND còn một số nội dung chưa sát với thực tế, thiếu quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành; thiếu quy định về trình tự, thủ tục thực hiện một số phương thức hoạt động giám sát của HĐND, như: quy định HĐND thành lập đoàn giám sát về một vấn đề nhất định khi xét thấy cần thiết. Bên cạnh đó về thực hiện giám sát của Tổ đại biểu HĐND tuy luật đã có quy định về thẩm quyền, trách nhiệm giám sát của Tổ đại biểu HĐND, nhưng chưa có quy định về trình tự, thủ tục Tổ đại biểu HĐND tiến hành hoạt động giám sát; chưa có quy định về chế tài đối với tổ chức, cá nhân không thực hiện, thực hiện không đầy đủ, thực hiện chậm kiến nghị sau giám sát; điều kiện bảo đảm cho hoạt động của HĐND chưa thực sự đáp ứng yêu cầu; bộ máy tham mưu giúp việc của HĐND chưa hợp lý, nặng về công tác hành chính phục vụ, thay đổi về tổ chức nhiều lần trong kỳ vừa qua; một số nội dung, lĩnh vực giám sát chưa trọng tâm, chưa sát với thực tế;…
Giám sát là một trong những chức năng, nhiệm vụ quan trọng của Hội đồng nhân dân
Trong bối cảnh triển khai thi hành Hiến pháp Nước CHXHCN Việt Nam năm 2013 và Luật Tổ chức CQĐP năm 2015, Luật HĐGS của Quốc hội và HĐND năm 2015, Đề tài: “Hoàn thiện các quy định pháp luật nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND” có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn, góp phần cung cấp các luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật hoạt động giám sát của HĐND trong thời gian tới.
Qua kết quả nghiên cứu, Đề tài góp phần đóng góp thêm, làm sáng tỏ hơn những vấn đề hoạt động giám sát của HĐND đối với các cơ quan nhà nước ở địa phương. Từ đó, cung cấp các luận cứ khoa học phục vụ cho hoạt động hướng dẫn của UBTVQH; trong việc sửa đổi, bổ sung, ban hành mới hoàn thiện chế định về hoạt động giám sát của HĐND đối với các cơ quan nhà nước ở địa phương; làm tài liệu nghiên cứu tham khảo gửi đến UBTVQH và HĐND; sử dụng làm tài liệu bồi dưỡng cho HĐND và các cơ quan của HĐND các địa phương; là tiền đề để thực hiện các nghiên cứu sâu hơn về các phương diện: hoạt động giám sát của HĐND và các cơ quan của HĐND đối với của các cơ quan nhà nước ở địa phương theo hướng chuyên sâu gắn với từng lĩnh vực, từng ngành.
Giải pháp trọng tâm hoàn thiện các quy định pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng hoạt động giám sát của HĐND
Trên cơ sở phân tích những vấn đề lý luận và đánh giá, làm rõ thực trạng thực thi pháp luật hoạt động giám sát của HĐND, Đề tài đã đưa ra 03 nhóm giải pháp trọng tâm hoàn thiện các quy định pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng hoạt động giám sát của HĐND đối với cơ quan nhà nước ở địa phương. Cụ thể:
Thứ nhất, sửa đổi và bổ sung Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND
Cần quy định rõ về tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND; quy định thẩm quyền của HĐND tương xứng với chức năng, nhiệm vụ được giao; Phạm vi, đối tượng giám sát, Luật cần quy định rõ Quốc hội chỉ giám sát tối cao (đối với cơ quan trung ương) còn cấp tỉnh, huyện, xã giao cho HĐND thực hiện; Cần bổ sung quy định cụ thể về hậu quả pháp lý đối với những trường hợp TAND hoặc Viện KSND cùng cấp không thực hiện đúng các quy định pháp luật trong tổ chức và hoạt động mà thông qua hoạt động giám sát HĐND phát hiện được…
Đồng thời, cần sửa Luật đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với các Luật khác có liên quan, nhất là có quy định để kết nối về kết quả thực hiện giữa kiểm tra, thanh tra, kiểm sát với giám sát. Sửa đổi Luật HĐGS của Quốc hội và HĐND năm 2015 theo hướng: Quy định trách nhiệm cá nhân, tổ chức, cơ quan, trong đó đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ giữa kết quả giám sát của HĐND với quy định Luật Thanh tra, Luật Kiểm toán đối với công tác tổ chức thi hành pháp luật và nghị quyết của HĐND. Tăng cường giám sát chuyên đề của HĐND, Thường trực HĐND, Ban của HĐND và Tổ đại biểu HĐND. Tăng cường trách nhiệm giám sát của Thường trực HĐND trong hoạt động chất vấn và giải trình tại phiên họp của Thường trực HĐND. Tăng cường hoạt động giải trình tại các Ban của HĐND.
Việc sửa đổi, bổ sung Luật HĐGS của Quốc hội và HĐND phải nhằm hướng tới tính hiệu quả, hiệu lực của hoạt động giám sát. Qua đó nâng cao chất lượng giám sát của HĐND, đại biểu HĐND. Hoạt động giám sát của HĐND các cấp, thẩm quyền của HĐND cấp xã đảm bảo các yếu tố pháp lý. Quy định pháp luật về hoạt động giám sát phải hoàn thiện, phải tạo được một cơ chế pháp lý đầy đủ, phù hợp để các chủ thể giám sát có điều kiện thực hiện các thẩm quyền của mình; có chế tài ràng buộc các đối tượng chịu sự giám sát có trách nhiệm thực hiện nghiêm chỉnh các kiến nghị; có quy định về quy trình, thủ tục giám sát đầy đủ và khả thi. Việc sửa đổi, bổ sung Luật cần nghiên cứu thận trọng, quy định một cách cụ thể, chi tiết để đảm bảo khi Luật có hiệu lực không cần phải có Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hướng dẫn thi hành.
Hội thảo “Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân lý luận và thực tiễn”.do Ban Chủ nhiệm Đề tài phối hợp với Viện Nghiên cứu Lập pháp tổ chức trong quá trình triển khai nghiên cứu Đề tài
Thứ hai, hoàn thiện pháp luật về tổ chức bộ máy của HĐND
Trước hết, cần sửa đổi Luật Tổ chức CQĐP 2015. Cần quy định về cơ cấu hợp lý số lượng đại biểu HĐND các cấp theo hướng giảm số lượng đại biểu kiêm nhiệm và tăng số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách. Việc làm này vừa tạo điều kiện để đại biểu HĐND toàn tâm, toàn ý tập trung cho nhiệm vụ của người đại biểu, vừa là giải pháp để khắc phục có hiệu quả tình trạng e ngại, nể nang trong thực hiện chức năng giám sát, đặc biệt là giám sát tại kỳ họp thông qua việc chất vấn và xem xét việc trả lời chất vấn của lãnh đạo UBND và người đứng đầu các cơ quan chuyên môn của UBND các cấp. Bên cạnh đó, cần quy định biện pháp chế tài cụ thể để đảm bảo các kiến nghị sau giám sát của các cơ quan chức năng của HĐND các cấp được các cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân tiếp thu, chấn chỉnh một cách nhanh chóng, kịp thời, tránh tình trạng nhắc đi nhắc lại nhiều lần như hiện nay.
Số lượng đại biểu HĐND cấp xã từ 15 - 35 người lại phải đảm bảo đúng yêu cầu về cơ cấu các thành phần thì việc lựa chọn thành viên các Ban HĐND vừa đảm bảo được năng lực chuyên môn, vừa đảm bảo tính độc lập tương đối và khách quan để thực hiện tốt chức năng thẩm định, giám sát các lĩnh vực chuyên môn được HĐND phân công là công việc không dễ dàng. Lựa chọn Trưởng ban là người đứng đầu các tổ chức chính trị - xã hội, Phó Trưởng ban có thể là công chức, là giải pháp nên được xem xét. Để đảm bảo được các yêu cầu trên, cần phải tiếp tục nâng cao chất lượng hoạt động đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, đảm bảo chuẩn, chất nguồn nhân lực khu vực công, nhất là đội ngũ cán bộ cấp cơ sở (đối tượng có mức độ được chuẩn hóa về chuyên môn so với công chức còn thấp).
Thứ ba, hoàn thiện pháp luật về bầu cử đại biểu HĐND
Vị thế, vai trò và chất lượng hoạt động của HĐND nói chung phụ thuộc rất lớn vào đại biểu HĐND. Đại biểu HĐND là nguồn gốc của mọi vấn đề liên quan đến chất lượng và hiệu quả hoạt động của HĐND, do vậy trong thời gian tới cần chú trọng đến chất lượng đại biểu HĐND, bên cạnh việc đảm bảo về mặt số lượng, đại biểu HĐND phải thực sự là những người có đức, có tài, có năng lực, bản lĩnh chính trị và trách nhiệm khi tiến hành thực thi nhiệm vụ thì mới thực hiện được tốt chức năng, nhiệm vụ đã được luật định.
Đề tài nhấn mạnh, muốn làm tốt chức năng quyết định và giám sát của HĐND các quy định của pháp luật về bầu cử, trong đó xác định tiêu chuẩn của đại biểu HĐND, nhất là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách (trình độ chuyên môn, kinh nghiệm công tác, uy tín, độ tuổi, giới tính…); công tác giới thiệu hiệp thương, cách thức vận động bầu cử, tuyên truyền, công tác bầu cử để cử tri có thể lựa chọn, bầu được những người thực sự tiêu biểu, có cả đức và tài tham gia làm đại biểu HĐND. Đặc biệt nghiên cứu nâng tỉ lệ đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách, nhất là đối với cấp tỉnh là 50%./.