Tham dự hội thảo có các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực kinh tế, tài nguyên môi trường; các chuyên gia thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược, Chính sách Công thương, Viện chiến lược chính sách Tài nguyên và Môi trường, Viện Nghiên cứu phát triển Kinh tế tuần hoàn;.... cùng cán bộ, chuyên viên các đơn vị thuộc Viện Nghiên cứu lập pháp.
Phát biểu khai mạc, TS.Lê Hải Đường, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp cho biết, phát triển kinh tế tuần hoàn (KTTH) trở thành xu hướng của các quốc gia, giúp giải quyết bài toán giữa lợi ích kinh tế và môi trường. Nhấn mạnh, phát triển kinh tế tuần hoàn là yêu cầu tất yếu của phát triển bền vững trong bối cảnh mới, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp cho rằng, để thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam bên cạnh việc thực hiện đồng bộ các giải pháp cần tiếp tục nhận diện những vấn đề đặt ra trong quy định pháp luật, từ đó tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật về lĩnh vực này là vô cùng cần thiết.
.jpg)
TS.Lê Hải Đường, Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp chủ trì Hội thảo trực tuyến
Thúc đẩy áp dụng KTTH vào thực tiễn
Cho ý kiến tại Hội thảo, TS.Lại Văn Mạnh - Trưởng Ban Kinh tế Tài nguyên và Môi trường, Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường, cho rằng phát triển kinh tế tuần hoàn là giải pháp tất yếu để nâng cao chất lượng tăng trưởng, cải thiện năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo đảm sản xuất và tiêu dùng bền vững; góp phần giải quyết các vấn đề xã hội, tạo việc làm, xóa đói, giảm nghèo; là hạt nhân để thực hiện chủ trương phân bổ, quản lý, sử dụng hiệu quả tài nguyên, bảo vệ môi trường cho phát triển bền vững trong bối cảnh của thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu. Để thực hiện được KTTH đòi hỏi một tiến trình dài hạn với sự quyết tâm và nỗ lực của toàn hệ thống để từng bước hình thành và vận hành các hoạt động sản xuất, tiêu dùng trong nền kinh tế; đổi mới, sáng tạo trên cơ sở áp dụng những thành tựu của cách mạng công nghiệp 4.0, sự phát triển của công nghệ để thiết lập một chuỗi giá trị gia tăng tuần hoàn với tầm nhìn chia sẻ.
Theo TS.Lại Văn Mạnh, đối với một quốc gia có thu nhập trung bình thấp như Việt Nam, việc chuyển đổi sang KTTH có thuận lợi lớn là đã tạo dựng được nền tảng về định hướng, pháp luật; sự hưởng ứng tích cực của các Bộ, ngành và địa phương trong việc thực hiện KTTH. Tuy nhiên, trước một vấn đề mới trong bối cảnh hạn chế hạ tầng, khoa học và công nghệ, nhận thức,… đòi hỏi Việt Nam cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các chính sách, pháp luật để đưa chủ trương này vào thực tiễn.
Lưu ý, vấn đề hiệu lực và hiệu quả của các công cụ chính sách là bài toán khó trong thời gian tới, TS. Lại Văn Mạnh kiến nghị, để thực hiện được các đề xuất chính sách trong ngắn hạn Việt Nam cần tập trung đưa các quy định trong Luật Bảo vệ môi trường, đặc biệt là cần thiết phải xây dựng kế hoạch hành động quốc gia, bộ tiêu chí chung ở cấp quốc gia, tiêu chí đối với các ngành, lĩnh vực và đối với từng loại hình dự án đầu tư, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và các chính sách đặc thù để khuyến khích thực hiện KTTH; đưa những công cụ chính sách có vai trò thúc đẩy áp dụng KTTH vào thực tiễn. Bên cạnh đó, cần xem xét sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật khác như thuế bảo vệ môi trường, thuế giá trị gia tăng, bảo người tiêu dùng, pháp luật về đầu tư công để thúc đẩy áp dụng KTTH vào thực tiễn.
Phân tích chính sách phát triển KTTH về năng lượng tái tạo trong sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam, PGS.TS Phan Thế Công, Trưởng Bộ môn Kinh tế học, Trường Đại học Thương mại cho biết, Việt Nam đang phải đối mặt với vấn đề xói mòn đất, sự gia tăng khí thải và rác thải trong nông nghiệp, trong khi nguồn nguyên liệu thô, nguyên liệu hoá thạch ngày càng cạn kiệt. Do đó, việc lựa chọn nền kinh tế tuần hoàn (KTTH) đối với Việt Nam là yêu cầu tất yếu nhằm khắc phục hạn chế của mô hình tăng trưởng truyền thống. Phát triển mô hình KTTH bằng cách sử dụng năng lượng tái tạo trong hoạt động sản xuất nông nghiệp sẽ giúp Việt Nam tận dụng được nguồn nguyên liệu tại chỗ, giảm ô nhiễm môi trường và tránh lệ thuộc vào nền kinh tế bên ngoài, nhất là về nguyên liệu, nhiên liệu.
Trên cơ sở khái quát mô hình KTTH về năng lượng trong sản xuất nông nghiệp; đánh giá thực trạng ô nhiễm môi trường trong sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam, PGS.TS Phan Thế Công đưa ra nhiều giải pháp, khuyến nghị đối với phát triển năng lượng tái tạo trong sản xuất nông nghiệp nhằm tạo ra lợi ích kinh tế, giảm lượng chất thải ra môi trường, kiểm soát ô nhiễm và phát triển bền vững.
Xây dựng hành lang pháp lý và tiêu chuẩn hóa kinh tế tuần hoàn
Phát biểu tại Hội thảo, TS.Phạm Thị Tố Oanh, Trưởng Ban chính sách và phát triển HTX, Liên minh HTX Việt Nam cho rằng, cơ sở pháp lý trong thực hiện kinh tế tuần hoàn còn hạn chế, chưa đầy đủ, chưa có những quy định cụ thể, phù hợp ngành và lĩnh vực trong triển khai, ứng dụng.
Theo TS.Phạm Thị Tố Oanh, quy định của Nhà nước chưa có tiêu chí cho các mô hình kinh tế tuần hoàn, các Luật bảo vệ môi trường có hiệu lực nhưng các chế tài chưa đủ mạnh để ngăn chặn những hành vi tác động tới môi trường. Một số chính sách về bảo vệ môi trường đang thiếu các điều kiện để triển khai như: hỗ trợ thu gom và quản lý rác thải ở nông thôn, sử dụng khí sinh học, sản xuất sạch, quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng;… Bên cạnh đó, các quy định về phí, thuế chưa sát với thực tiễn. Việc áp dụng mức thuế suất của Luật Thuế Tài nguyên (2009) ưu tiên cho mục tiêu điều tiết tài nguyên có giá trị cao thể hiện ở mức thuế suất áp dụng đối với khoáng sản không kim loại và dầu thô, mà chưa hướng đến việc hạn chế khai thác tài nguyên làm nguyên liệu hay bảo tồn thiên nhiên.
.jpg)
TS.Phạm Thị Tố Oanh, Trưởng Ban chính sách và phát triển HTX, Liên minh HTX Việt Nam phát biểu tại Hội thảo
Từ phân tích thực trạng, TS.Phạm Thị Tố Oanh đề xuất với hội thảo nhiều giải pháp thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Trong đó, nhấn mạnh cần xây dựng hành lang pháp lý và tiêu chuẩn hóa kinh tế tuần hoàn. “Nhà nước đóng vai trò kiến tạo hình thành hành lang pháp lý minh bạch, ổn định, thuận lợi để thu hút doanh nghiệp, HTX, các tổ chức ngành nghề, người dân tham gia; tạo môi trường kinh doanh thông qua cơ chế, chính sách phát triển công nghệ sạch, tái sử dụng, tái chế chất thải, chất thải phải trở thành nguồn tài nguyên trong nền kinh tế ở cả khía cạnh sản xuất và tiêu dùng; có chính sách ưu tiên trong đầu tư công nghệ tái chế chất thải có giá trị cao. Bổ sung các chính sách, quy định cụ thể theo hướng quy định trách nhiệm cụ thể của nhà sản xuất, nhà phân phối trong việc thu hồi, phân loại và tái chế hoặc chi trả chi phí xử lý các sản phẩm thải bỏ dựa trên số lượng sản phẩm bán ra thị trường; quản lý dự án theo vòng đời, thiết lập lộ trình xây dựng và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường tương đương với nhóm các nước tiên tiến trong khu vực,..”, TS.Phạm Thị Tố Oanh nhấn mạnh.
Khung pháp lý về KTTH trên thế giới
Chia sẻ về khung pháp lý đối với KTTH trên thế giới, PGS.TS Nguyễn Hồng Quân - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn, Đại học Quốc gia Tp.HCM, cho biết, Trung Quốc đã ban hành Luật Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn vào năm 2008 và có hiệu lực từ tháng 01 năm 2009. Luật được thông qua nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững bằng cách nâng cao tỷ lệ sử dụng tài nguyên và tăng cường thu hồi tài nguyên trong sản xuất, lưu thông và tiêu dùng. Theo đó, bất kỳ chính sách công nghiệp mới nào do Chính phủ tạo ra đều phải đáp ứng các tiêu chí thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn. Các ngành công nghiệp phải thực hiện các hệ thống quản lý nhằm giảm việc sử dụng tài nguyên và phát sinh chất thải, đồng thời cải thiện việc thu hồi và tái chế tài nguyên. Luật cũng đưa ra quy định về nguyên tắc phát triển kinh tế tuần hoàn theo đó sự phát triển của nền kinh tế tuần hoàn phải tuân thủ theo nguyên tắc ưu tiên điều kiện tiên quyết là khả thi về mặt kỹ thuật, hợp lý về kinh tế và tiết kiệm tài nguyên. Trong quá trình tái sử dụng và tái chế chất thải, an toàn sản xuất phải được đảm bảo để chất lượng sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn của Nhà nước và ngăn ngừa ô nhiễm thứ cấp.
Ở các quốc gia đang phát triển, một số quy định pháp luật liên quan đến lĩnh vực quản lý chất thải được ban hành như một thành phần chính của các giải pháp về KTTH. Indonesia đã ban hành Luật Quản lý chất thải rắn vào năm 2018, với mục tiêu cải thiện sức khỏe người dân, chất lượng môi trường và biến chất thải thành tài nguyên. Luật quy định rõ về mặt pháp lý và vai trò của các bên liên quan trong quản lý chất thải rắn ở Indonesia. Trong khi đó, Phillipinne đã ban hành Quy định pháp luật về Quản lý chất thải rắn quốc gia từ năm 1999. Một số quốc gia mới nổi khác cũng đã ban hành một số quy định liên quan đến KTTH và quản lý chất thải, chẳng hạn như Luật về tái chế chất thải (2007) và Luật về kiểm soát chất thải (2008) ở Hàn Quốc, Chương trình 10 năm về sản xuất và tiêu dùng bền vững ở Indonesia (Preston và cộng sự, 2018), Lộ trình quản lý chất thải nhựa ở Thái Lan từ năm 2018-2030.
Trên cơ sở phân tích một số chính sách gần đây liên quan đến phát triển KTTH ở Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Hồng Quân rút ra một số bài học kinh nghiệm cho 3 nhóm lĩnh vực cần hoàn chỉnh khung pháp lý, bao gồm: (1) KTTH trong nông nghiệp; (2) Trách nhiệm mở rộng nhà sản xuất; (3) Khu công nghiệp sinh thái và cộng sinh công nghiệp. Một số chủ đề khác liên quan đến lồng ghép KTTH trong phát triển năng lượng tái tạo, thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu, đa dạng sinh học, sản xuất tiêu dùng bền vững, phát triển kinh tế địa phương … sẽ được nghiên cứu, đề xuất trong thời gian tới.
.jpg)
PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, Nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường
Cũng tại Hội thảo, nhiều ý kiến chuyên gia đưa ra đề xuất cụ thể về giải pháp phát triển kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp; định hướng hoàn thiện khung pháp lý hỗ trợ chuyển đổi, thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Ngoài ra, một số ý kiến khác cũng kiến nghị, trên cơ sở Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) năm 2020 đã được Quốc hội khóa XIV thông qua, việc khẩn trương bổ sung văn bản hướng dẫn các nội dung cụ thể trong Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) sẽ giúp cho bức tranh tổng thể về kinh tế tuần hoàn của Việt Nam sớm hoàn thiện.
Kết luận Hội thảo, TS.Lê Hải Đường - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp, ghi nhận và đánh giá các ý kiến phát biểu thảo luận, tham luận của chuyên gia, nhà khoa học. Cho rằng đây là vấn đề mới, còn nhiều thách thức, Phó Viện trưởng đề nghị Ban chủ nhiệm đề tài tổng hợp, tiếp tục nghiên cứu và tham vấn, hoàn thiện Đề tài nhằm đảm bảo chất lượng cao nhất./.