Đại biểu Nguyễn Hữu Toàn – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lai Châu trí cao về sự cần thiết trình Quốc hội xem xét quyết định chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để thể chế hóa chủ trương của Đảng về chính sách dân tộc và cụ thể hóa Nghị quyết số 88 của Quốc hội. Bởi đây là một chương trình có ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự quan tâm của cả nước, tập trung nguồn lực ưu tiên cho vùng nghèo nhất, vùng khó khăn nhất, hướng tới thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển, về mức sống, về thu nhập của vùng này so với bình quân chung của cả nước.
Đại biểu Nguyễn Hữu Toàn nhất trí với đối tượng thụ hưởng như phương án Chính phủ trình và tập trung vào vùng dân tộc miền núi có tỷ lệ ủng hộ dân tộc thiểu số từ 15% trở lên, tại địa bàn các xã, thôn đặc biệt khó khăn khu vực 1, 2 và 3. Tuy nhiên, việc tích hợp chính sách cần được quan tâm, rà soát kỹ hơn. Một trong những yêu cầu đặt ra trong Nghị quyết số 88 của Quốc hội là tích hợp chính sách đồng bộ, thống nhất, thu gọn đầu mối quản lý, phân công nhiệm vụ rõ ràng, bảo đảm nâng cao hiệu quả nguồn lực đầu tư, ưu tiên đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, tập trung cho vùng đặc biệt khó khăn, nhóm dân tộc có khó khăn, đặc thù của đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Tờ trình của Chính phủ chưa thể hiện rõ yêu cầu này, 10 dự án thành phần được thiết kế khá độc lập, chưa làm rõ mối tương quan với các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia đã và đang thực hiện.
Đại biểu Nguyễn Hữu Toàn - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lai Châu.
Thực tế trong giai đoạn 2016-2020, chúng ta đang triển khai 2 chương trình mục tiêu quốc gia trong phạm vi cả nước. Đó là Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững. Hai chương trình này đã phát huy hiệu quả hết sức tích cực, góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp, thay đổi bộ mặt của nông thôn, nâng cao đời sống nhân dân, đẩy nhanh tốc độ giảm nghèo bền vững, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, các huyện, xã có tỷ lệ hộ nghèo cao. Trong 5 năm qua, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ mức 9,2% năm 2016 xuống khoảng 3% năm 2020. Về các xã nông thôn mới, đến nay đã có trên 50% số xã đạt chuẩn nông thôn mới. Có thể nói, đây là những chủ trương đúng đắn, đáp ứng nguyện vọng của người dân, được đồng tình hưởng ứng, mang lại hiệu quả hết sức tích cực.
Với những kết quả đạt được, chắc chắn đông đảo cử tri, đặc biệt là những người nông dân, người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi khó khăn mong muốn tiếp tục triển khai thực hiện chương trình này trong giai đoạn tới. Tuy nhiên, 2 chương trình mục tiêu quốc gia này có thời gian thực hiện đến năm 2020 nhưng đến nay, việc đánh giá, tổng kết tình hình thực hiện và đề xuất tiếp tục thực hiện các chương trình này chưa được Chính phủ báo cáo Quốc hội. Để đảm bảo tính khả thi của chương trình, đại biểu Nguyễn Hữu Toàn cho rằng, cần xem xét Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong mối tương quan với các chương trình đã và đang triển khai thực hiện trong giai đoạn tới.
Qua rà soát 2 chương trình mục tiêu quốc gia đang thực hiện và chương trình mục tiêu quốc gia Chính phủ đề xuất cho giai đoạn 2021-2030 có sự trùng lắp về mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung hoạt động và địa bàn thực hiện. 6/10 dự án thành phần có nội dung tương tự đã và đang được thực hiện ở 2 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2016-2020, chỉ có 4 dự án thành phần có nội dung mới, không trùng lắp. Vì vậy, đại biểu Nguyễn Hữu Toàn đề nghị Chính phủ cần có tổng kết, đánh giá kết quả, làm rõ việc tiếp tục thực hiện 2 chương trình mục tiêu quốc gia trong thời gian tới. Rà soát các mục tiêu, phạm vi, nhiệm vụ của 6 dự án thành phần có nội dung trùng lắp, khẳng định các mục tiêu giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới đã và đang triển khai được thực hiện trong giai đoạn tới sẽ tiếp tục được thực hiện như thế nào? Cơ quan nào sẽ chịu trách nhiệm trong quản lý, phân bổ nguồn lực để bảo đảm không chồng chéo, trùng lắp giữa chương trình mục tiêu quốc gia này với 2 chương trình mục tiêu quốc gia đang thực hiện. Trên cơ sở đó xác định rõ đối tượng, cơ chế phối hợp, tiêu chí phân bổ nguồn lực tập trung hơn, hạn chế, loại bỏ những dự án không phù hợp hoặc có điều chỉnh cần thiết nhằm đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và khả thi. Tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm để thực hiện các mục tiêu đã đặt ra trong Nghị quyết số 88 của Quốc hội.
Về thứ tự ưu tiên các dự án thành phần: Trong điều kiện cân đối nguồn lực ngân sách còn nhiều khó khăn, nếu đầu tư dàn trải, không tập trung, có trọng tâm, trọng điểm thì sẽ khó đạt được mục tiêu đề ra. Vì vậy, đề nghị Chính phủ xây dựng thứ tự ưu tiên thực hiện các dự án. Giai đoạn đầu nên tập trung vào những dự án nhằm giải quyết được 5 vấn đề cơ bản mang tính chất nền tảng như đầu tư mạnh hơn cho giáo dục, đào tạo để tạo gốc phát triển con người. Bên cạnh đó là giải quyết tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất; đầu tư phát triển nhóm dân tộc thiểu số rất ít người và nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn; sắp xếp ổn định dân cư; đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và tạo sinh kế cho đồng bào. Các nội dung khác thì ưu tiên vốn có thể thấp hơn hoặc lồng ghép với các mục tiêu, nhiệm vụ của hai chương trình mục tiêu quốc gia đã và đang thực hiện.
Về nguồn lực thực hiện chương trình: Theo Tờ trình của Chính phủ, nguồn lực thực hiện chương trình chủ yếu là ngân sách trung ương khoảng 105.000 tỷ, chiếm 76,24% mức vốn. Mức vốn này tương đương với mức vốn ngân sách trung ương đã bố trí cho cả 2 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2016-2020. Trong khi đó, sự tham gia của các nguồn vốn huy động khác tương đối nhỏ, khoảng 3.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 2,16%. Vì vậy, cần bổ sung chính sách thu hút sự tham gia của cộng đồng xã hội, của doanh nghiệp trong chương trình. Đồng thời có sự cam kết của địa phương, đảm bảo bố trí đủ nguồn vốn thực hiện dự án.
Về cơ cấu vốn ngân sách trung ương thực hiện chương trình: Theo dự kiến giai đoạn 2021-2025, vốn đầu tư phát triển là trên 50.620 tỷ đồng, vốn sự nghiệp là hơn 54.320 tỷ đồng. Như vậy, tỷ trọng vốn sự nghiệp chiếm hơn 50% trong tổng mức đầu tư của dự án. Một số dự án thành phần như dự án phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp gắn với bảo vệ, phát triển rừng và nâng cao thu nhập cho người dân sử dụng toàn bộ vốn sự nghiệp là trên 16.370 tỷ đồng. Dự án về đầu tư phát triển nhóm dân tộc ít người, nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn là hơn 7.190 tỷ đồng, trong đó vốn sự nghiệp chiếm trên 70%. Như vậy, tỷ trọng kinh phí hỗ trợ hoạt động chi thường xuyên là khá lớn so với các chương trình đã và đang thực hiện sẽ dẫn đến khó khăn trong việc duy trì hiệu quả của chương trình trong dài hạn.
Mặt khác, định mức một số khoản chi được nâng lên gấp từ 1,5 đến 2 lần định mức hiện hành. Do vậy, đại biểu Nguyễn Hữu Toàn đề nghị cần rà soát lại, bố trí theo hướng giảm tỷ trọng chi thường xuyên, tăng chi cho đầu tư phát triển, giảm các khoản chi trực tiếp để thực hiện tốt chủ trương của nhà nước là nhà nước và nhân dân cùng làm, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững trong dài hạn./.