Đại biểu Nguyễn Thị Thủy phát biểu tại phiên thảo luận
Về các cơ quan tư pháp trong dự thảo luật, dự thảo đã chỉnh lý theo hướng đối với các vụ án dân sự thì tăng cơ bản thẩm quyền cho tòa án đặc khu. Theo đó hầu hết các vụ án đang thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án cấp tỉnh hiện nay sẽ được chuyển xuống cho tòa án đặc khu giải quyết. Đối với các vụ án hình sự thì dự thảo quy định Tòa án đặc khu có thẩm quyền xét xử các tội phạm đến 15 năm tù. Theo đại biểu Nguyễn Thị Thủy quy định như trên phù hợp.
Tuy nhiên, đối với các vụ án hành chính tức các vụ án dân kiện chính quyền thì dự thảo cơ bản không tăng thẩm quyền cho tòa án đặc khu mà giữ như thẩm quyền của tòa án cấp huyện hiện nay. Theo đó mọi khiếu kiện của người dân đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân đặc khu sẽ do tòa án cấp tỉnh giải quyết, tòa án đặc khu không có thẩm quyền giải quyết loại việc này. Đại biểu cho rằng quy định này cần phải được xem xét trên nhiều khía cạnh. Cụ thể:
Thứ nhất, cùng với sự phát triển năng động của các đặc khu thì cũng dự báo sự gia tăng lớn các vụ án dân sự, các vụ án hành chính, nhất là các vụ án liên quan đến đất đai, giải phóng mặt bằng, bồi thường dự án v.v... Theo số liệu thống kê trong 3 năm từ 2015 tới nay số lượng các quyết định hành chính, hành vi hành chính của Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện bị khiếu kiện đến tòa tăng mạnh. Đáng lưu ý là tại huyện Phú Quốc khiếu kiện hành chính tăng gần gấp 2 lần.
Trong khi đó dự thảo chỉ đặt vấn đề tăng thẩm quyền cho Tòa án đặc khu đối với các vụ án dân sự, không tăng thẩm quyền đối với các vụ án hành chính và điều này sẽ dẫn đến một thực tế là với các vụ án dân sự thậm chí các vụ án liên quan đến bắt giữ tàu bay quốc tế là loại việc rất phức tạp thì tòa án đặc khu vẫn có quyền giải quyết, trong khi đó với các vụ án hành chính, khiếu kiện đối với Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân đồng cấp hành chính với mình tòa án đặc khu lại không có quyền giải quyết.
Thứ hai, nếu lấy lý do cho rằng việc giao cho Tòa án đặc khu thẩm quyền giải quyết các vụ án, các khiếu kiện đối với Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp có thể sẽ ảnh hưởng tới tính vô tư khách quan thì sẽ không thể giải thích được việc, pháp luật hiện hành cũng đang giao cho 63 Tòa án cấp tỉnh giải quyết các khiếu kiện đối với Ủy ban nhân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và lập luận này cũng chưa phù hợp với chủ trương của Đảng tại Văn kiện Đại hội XII và Nghị quyết Trung ương số 11, đó là cho phép thực hiện thể chế vượt trội để tạo cực tăng trưởng và thử nghiệm đổi mới tổ chức bộ máy, trong đó có bộ máy các cơ quan tư pháp.
Thứ ba, quy định như dự thảo chưa đáp ứng yêu cầu tiết kiệm tối đa, chi phí, thời gian đi lại của người dân, nhà đầu tư. Về điều kiện địa lý cả 3 đặc khu này đều cách xa trung tâm tỉnh, xa nhất là Phú Quốc. Để đi đến Tòa án tỉnh Kiên Giang người dân và nhà đầu tư phải đi tàu để vượt quá 120 km đường biển. Theo nguyên tắc tố tụng nếu bản án sơ thẩm của tòa án cấp tỉnh bị kháng cáo, kháng nghị thì việc xét xử phúc thẩm phải do tòa án cấp cao giải quyết. Trong khi đó cả nước có 3 tòa án cấp cao đặt tại Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và khi đó rất vất vả cho người dân, nhà đầu tư tiếp tục theo kiện để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Thứ tư, khác với việc giải quyết vụ án dân sự có thể ủy quyền cho luật sư tham gia, với các vụ án hành chính Điều 60 Luật Tố tụng hành chính quy định Chủ tịch Ủy ban nhân dân phải trực tiếp tham gia vào toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Nếu ủy quyền chỉ được phép ủy quyền đến Phó Chủ tịch. Chưa đầy 2 năm triển khai thi hành luật, nhiều địa phương đã đề nghị sửa điều này vì lý do với số lượng cấp Phó Chủ tịch bị khống chế từ 2 đến 3 người. Hiện nay công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành tại địa phương đã quá tải nên không đủ thời gian, vật chất tham gia đầy đủ các phiên tòa. Trong khi đó, các đặc khu đều được dự báo phát triển nóng trong thời gian tới. Điều này một mặt đòi hỏi người đứng đầu phải quản lý nhanh nhạy hiệu quả nhưng mặt khác phải tham gia đầy đủ các phiên tòa. Nếu lên tỉnh để tham gia đầy đủ các phiên tòa có thể ảnh hưởng tới việc điều hành tại địa phương. Nhưng nếu không tham gia phiên tòa ảnh hưởng trực tiếp việc đối thoại tranh tụng với người dân làm tăng bức xúc của người dân.
Thứ năm, so sánh mối tương quan giữa hành pháp và tư pháp trong dự thảo cho thấy còn khoảng cách rất lớn. Nếu Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân được phân quyền mạnh, được giao nhiều thẩm quyền từ các cơ quan nhà nước cấp trên. Trong khi đó các cơ quan tư pháp ở đặc khu không có thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện đối với Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp hành chính với mình. Điều này chưa phù hợp với nguyên tắc không dồn án lên cấp trên. Quy định như dự thảo thì toàn bộ loại án hành chính này dồn lên Tòa án cấp tỉnh giải quyết và còn tiếp tục đưa lên tòa án cấp cao.
Phiên họp toàn thể thảo luận về dự án Luật Đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt của Quốc hội
Đại biểu Nguyễn Thị Thủy chia sẻ, qua tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế cho thấy sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư tại một số đặc khu củaTiểu vương quốc Ảrập thống nhất hay Trung Quốc ban đầu là vì những ưu đãi về kinh tế, nhưng về lâu dài điều giữ chân các nhà đầu tư là ổn định về chính sách và một hệ thống cơ quan tư pháp mạnh, có đủ thẩm quyền và đủ năng lực giải quyết các vấn đề phát sinh trên địa bàn đặc khu.
Từ những vấn đề trình bày nêu trên và từ kinh nghiệm quốc tế, quán triệt các quan điểm chỉ đạo xây dựng luật đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội xác định, đại biểu Nguyễn Thị Thủy đề nghị với Quốc hội giao cho các cơ quan tư pháp ở đặc khu có thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện đối với Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp. Các cơ quan tư pháp với những thẩm quyền được giao phù hợp chính là những bảo đảm cần thiết cho việc vận hành các cơ chế đặc thù tại đặc khu, thuận lợi cho người dân và nhà đầu tư trong quá trình tiếp cận công lý.