Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định chủ trì Tọa đàm cơ sở lý luận và thực tiễn của việc quy định các tiêu chí phân loại đô thị, tiêu chuẩn của đơn vị hành chính
Cơ sở lý luận, cơ sở khoa học và thực tiễn về tiêu chuẩn của ĐVHC
Báo cáo tóm tắt những nội dung lớn được sửa đổi, bổ sung trong Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (Nghị quyết số 1211) về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Duy Thăng cho biết, về căn cứ chính trị, Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã xác định nhiệm vụ “tiếp tục đẩy mạnh sắp xếp các đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp huyện, cấp xã và nghiên cứu triển khai thực hiện ở cấp tỉnh phù hợp với quy hoạch tổng thể ĐVHC các cấp”.
Nghị quyết số 18-NQTW ngày 27/10/2017 của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đã yêu cầu “Từng bước sắp xếp, kiện toàn, tổ chức lại ĐVHC cấp huyện, cấp xã chưa đủ tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật; khuyến khích sáp nhập, tăng quy mô các ĐVHC các cấp ở những nơi có đủ điều kiện để nâng cao năng lực quản lý, điều hành và tăng cường các nguồn lực của địa phương”.
Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đặt ra nhiệm vụ “Hoàn thiện các quy định về tiêu chuẩn của ĐVHC đô thị phù hợp với đặc điểm của vùng miền, các đô thị có tính chất đặc thù”, lựa chọn mô hình phát triển bền vững, phù hợp cho từng vùng, miền, tại những địa bàn vùng đổi núi, cao nguyên, vùng có tính trọng yếu về về quốc phòng, an ninh, các đô thị có nhiều di tích lịch sử, di sản văn hóa, cảnh quan thiên nhiên cần bảo tồn, gìn giữ….
Về căn cứ pháp lý, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Duy Thăng cho biết, việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 1211 về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính căn cứ vào Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019). Nghị quyết số 56/2017/QH14 ngày 24/11/2017 của Quốc tiếp tục cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Các Nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị: Nghị quyết số 97/2012/QH14 ngày 27/11/2019 về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Hà Nội, Nghị quyết số 119/2000/QH14 ngày 19/6/2020 về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị và một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng và Nghị quyết số 131/2010/QH14 ngày 16/11/2020 về tổ chức chính quyền đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Duy Thăng báo cáo những nội dung lớn được sửa đổi, bổ sung trong Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính.
Theo Thứ trưởng Bộ Nội vụ, trong giai đoạn 2016-2021, Chính phủ đã trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành 86 Nghị quyết về thành lập, nhập, điều chỉnh địa giới, sắp xếp ĐVHC (trong đó có 48 Nghị quyết về sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2019-2021 theo Nghị quyết số 153/2019/UBTVQH14), bảo đảm quy trình, thủ tục chặt chẽ, đúng quy định, bước đầu đã giảm được 08/713 (1,12%) ĐVHC cấp huyện và giảm được 563/11.162 (5,04%) ĐVHC cấp.
Tuy nhiên, Thứ trưởng Nguyễn Duy Thăng cũng chỉ ra khó khăn, vướng mắc, bất cập từ kết quả đánh giá thực tiễn như nhiều ĐVHC chưa đạt tiêu chuẩn, chỉ có 22,22% ĐVHC cấp tỉnh, 17,59% ĐVHC cấp huyện, 18,52% ĐVHC cấp xã đạt đủ cả 02 tiêu chuẩn về quy mô dân số và diện tích tự nhiên. Một số ĐVHC đô thị được thành lập, mở rộng có diện tích tự nhiên lớn, dẫn tới việc đầu tư phát triển đô thị còn dàn trải, có trường hợp chưa đáp ứng được yêu cầu về chất lượng đô thị.
Chỉ rõ khó khăn, vướng mắc, bất cập từ quy định của Nghị quyết, Thứ trưởng Bộ Nội vụ cho rằng, tiêu chuẩn về số ĐVHC trực thuộc của 04 loại ĐVHC (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, huyện và quận) là cao so với thực tế của đa số các ĐVHC hiện nay và chưa phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh sắp xếp để tiếp tục giảm số lượng các ĐVHC cấp huyện, cấp xã trong thời gian tới.
Chưa có quy định làm rõ tiêu chuẩn của ĐVHC có yếu tố đặc thù ở miền núi, vùng cao, biên giới, có đông đồng bào dân tộc thiểu số; đô thị có giá trị đặc biệt về di sản văn hóa và du lịch; đô thị thông minh, đô thị xanh; đồng thời chưa quy định rõ về việc công nhận ĐVHC là miền núi, vùng cao dẫn tới khó khăn trong việc xác định loại hình ĐVHC là miền núi, vùng cao để áp dụng các quy định của Nghị quyết.
Về phân loại ĐVHC, Thứ trưởng Nguyễn Duy Thăng nêu rõ, chưa có quy định về thời hạn thực hiện phân loại sau khi nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC và việc áp dụng loại của ĐVHC trong thời gian chưa tiến hành phân loại. Đồng thời chưa có quy định về việc xác định tiêu chuẩn quy mô dân số và cách tính điểm tăng thêm khi phân loại ĐVHC; về việc thực hiện trình tự, thủ tục đối với ĐVHC đang thực hiện tổ chức mô hình chính quyền đô thị theo các Nghị quyết của Quốc hội...
Dự thảo Nghị quyết được xây dựng trên cơ sở khoa học nghiên cứu các yếu tố cơ bản cấu thành ĐVHC và những quy định về tiêu chuẩn để thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC qua các thời kỳ của nước ta. tiêu chuẩn thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới chủ yếu liên quan đến tiêu chuẩn quy mô dân số và diện tích tự nhiên; đối với ĐVHC đô thị thì có thêm tiêu chuẩn phản ánh trình độ phát triển kinh tế - xã hội và đô thị.
Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế ở một số nước phát triển hoặc có những điểm tương đồng với tổ chức ĐVHC của Việt Nam (Pháp, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan), Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Duy Thăng cho biết, việc tổ chức và phân chia các ĐVHC ở các quốc gia trên thế giới rất đa dạng, phong phú, không có một mô hình thống nhất chung. Có những quốc gia diện tích rất lớn, dân số đông nhưng số lượng ĐVHC không nhiều; ngược lại có những quốc gia diện tích nhỏ, dân số ít nhưng lại phân chia rất nhiều ĐVHC... và có nhiều điểm khác biệt so với Việt Nam.
Đề xuất sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13
Dự thảo Nghị quyết sửa đổi nội dung của 24 điều, bổ sung 04 điều mới và bãi bỏ 01 điều của Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13. Trong đó, chủ yếu sửa đổi, bổ sung những nội dung đã rõ và đạt được sự đồng thuận, thống nhất cao của các cơ quan Trung ương và địa phương.
Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Duy Thăng nhấn mạnh, thực hiện tốt việc sắp xếp đơn vị hành chính, phát triển đô thị và quy hoạch đơn vị hành chính các cấp mới có đủ căn cứ thực tiễn làm cơ sở để nghiên cứu sửa đổi, bổ sung toàn diện và ban hành Nghị quyết mới thay thế Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13.
Sau Hội nghị Trung ương 6 khóa XII của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị đã ban hành nhiều Nghị quyết, trong đó có yêu cầu liên quan đến việc sửa đổi, bổ sung các tiêu chuẩn của ĐVHC, phân loại và phát triển đô thị với tầm nhìn dài hạn (từ nay đến năm 2045) và có lộ trình thực hiện theo từng giai đoạn cụ thể. Theo Thứ trưởng Bộ Nội vụ, trong giai đoạn này, chủ yếu chỉ tập trung nghiên cứu sửa đổi, bổ sung tiêu chuẩn đối với ĐVHC có yếu tố đặc thù và những nội dung đã rõ, đã chín, có sự đồng thuận, thống nhất cao, giải quyết được những bất cập, vướng mắc mà thực tiễn đã đặt ra; còn những vấn đề chưa rõ, chưa thống nhất thì tiếp tục nghiên cứu để đề xuất sửa đổi, bổ sung khi có đủ điều kiện.
Sửa đổi, bổ sung tiêu chuẩn của ĐVHC, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Duy Thăng đề nghị bổ sung quy định về tiêu chuẩn của ĐVHC có yếu tố đặc thù. Dự thảo Nghị quyết bổ sung quy định về tiêu chuẩn của ĐVHC nông thôn và ĐVHC đô thị có yếu tố đặc thù theo hướng giảm một số tiêu chuẩn cho các ĐVHC này. Đồng thời sửa đổi về tiêu chuẩn số lượng ĐVHC trực thuộc của tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương từ 11 xuống 9 đơn vị; huyện từ 16 xuống 13 đơn vị; quận từ 12 xuống 10 đơn vị (giữ nguyên tiêu chuẩn của thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương là 10 đơn vị).
Sửa đổi tiêu chuẩn quy mô dân số của thành phố trực thuộc Trung ương, Thứ trưởng Bộ Nội vụ cho biết, để thống nhất với tiêu chuẩn phân loại đô thị của thành phố trực thuộc trung ương quy định tại Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13, dự thảo Nghị quyết quy định tiêu chuẩn quy mô dân số của thành phố trực thuộc Trung ương có từ 1.000.000 người trở lên.
Đề cập sửa đổi, bổ sung một số quy định về phân loại ĐVHC, Thứ trưởng Nguyễn Duy Thăng nhấn mạnh đến sửa đổi, bổ sung quy định cách tính tổng số điểm phân loại ĐVHC và hồ sơ, trình tự, thủ tục phân loại ĐVHC cấp huyện, cấp xã tại những nơi không tổ chức Hội đồng nhân dân theo quy định của Quốc hội. Đồng thời sửa đổi, bổ sung làm rõ quy định về cách tính điểm tăng thêm của các tiêu chuẩn phân loại ĐVHC khi đạt trên mức tối thiểu và cách thức tổ chức thẩm định Hồ sơ phân loại ĐVHC để thống nhất trong quá trình thực hiện và thống nhất với việc phân loại đô thị (theo Nghị quyết số 1210).
Bên cạnh đó, Dự thảo Nghị quyết sửa đổi Điều 31 (Điều khoản áp dụng) đối với tiêu chuẩn của ĐVHC theo hướng việc thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC phải đạt các tiêu chuẩn của ĐVHC tương ứng. Đồng thời bổ sung quy định về thời hạn thực hiện phân loại ĐVHC sau khi thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC. Theo đó, trong thời hạn 01 năm kể từ ngày Nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội về thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC có hiệu lực thi hành, thì ĐVHC phải được phân loại theo quy định; Bên cạnh đó, quy định rõ việc áp dụng loại của các ĐVHC này trong thời gian chưa tiến hành phân loại./.