SỬA ĐỔI LUẬT TÀI NGUYÊN NƯỚC ĐỂ KỊP THỜI KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG Ô NHIỄM DO NƯỚC THẢI SINH HOẠT, CÔNG NGHIỆP, NÔNG NGHIỆP
Tại Kỳ họp thứ 5 vừa qua, dự án Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) đã được trình Quốc hội khóa XV xem xét, cho ý kiến. Đại diện cơ quan soạn thảo cho rằng, để có được những quy định khả thi, bắt kịp nhịp độ phát triển, tương thích với pháp luật quốc tế, cần tích cực tham khảo quy định, cơ chế, chính sách của các nước tiên tiến trong lĩnh vực này.
Theo đó, Úc có hệ thống Chính phủ liên bang (Chính phủ quốc gia và các chính quyền có thẩm quyền: các bang và vùng lãnh thổ). Luật tài nguyên nước tại Úc chủ yếu được quản lý ở cấp địa phương (tiểu bang và vùng lãnh thổ), ngoại trừ lưu vực sông Murray - Darling, được quản lý bởi cả 02 cấp chính quyền (trung ương, địa phương). Từ đó tạo nên các thỏa thuận pháp lý đa dạng trong một quốc gia dù sự cải cách tại tất cả các bang của Úc đều thực hiện theo “Sáng kiến Tài nguyên nước Quốc gia”.
Toàn cảnh phiên họp
Khuôn khổ pháp lý về quản lý nước ở Úc dựa trên sự kiểm soát tương đối mạnh mẽ của chính phủ đối với việc sử dụng nước thông qua việc lập kế hoạch và cấp phép. Đây là nền tảng của cách tiếp cận của Úc đối với an ninh nguồn nước, đảm bảo rằng sự thay đổi trong nguồn cung cấp nước được phản ánh trong các quyền hợp pháp đối với nước do chính phủ quy định một cách minh bạch.
Hệ thống Luật Tài nguyên nước của Úc đã phát triển trong hoàn cảnh pháp lý, kinh tế xã hội và khí hậu khác với ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc xem xét các yếu tố quan trọng của hệ thống Luật tài nguyên nước của Úc cũng cho thấy những điểm tương đồng quan trọng với Luật tài nguyên nước của Việt Nam.
Khung chính sách về nước của Chính phủ (các bang) trao quyền sử dụng và kiểm soát nước, bao gồm cả việc cho phép các đối tượng khác khai thác sử dụng nước. Các hình phạt sẽ áp dụng cho hành vi khai thác, sử dụng nước trái phép.
Nhà nước cho phép các cá nhân chuyển đổi nguồn nước bằng cách sử dụng nhiều chế độ khác nhau để cấp “quyền sử dụng nước”. Luật pháp cũng cho phép sử dụng tài nguyên nước cho các mục đích nhất định (thường là sử dụng cho hộ gia đình, chăn nuôi và Người bản địa) mà không cần giấy phép. Quyền được cấp nước thường giới hạn tổng lượng nước có thể chuyển dòng hoặc tỷ lệ "tiêu thụ" mà người dùng có thể khai thác, sử dụng mỗi năm và áp dụng các điều kiện khác để sử dụng nguồn nước. Các quyền về nước mặt thường tách biệt với đất đai và được coi là tài sản, vì vậy các chủ sở hữu khai thác, sử dụng nước có thể tiếp cận nguồn tài chính ngân hàng dành cho các dự án phát triển khai thác, sử dụng nước bằng cách sử dụng quyền khai thác, sử dụng nước để bảo đảm cho các khoản vay.
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh
Các Bang thông qua các kế hoạch quản lý tài nguyên nước theo quy định đối với các lưu vực sông và tầng chứa nước riêng biệt theo các thủ tục lập pháp, bao gồm các điều khoản chi tiết cho sự tham gia của cộng đồng. Tại Lưu vực Murray-Darling, Chính phủ đặt ra các yêu cầu đối với các kế hoạch quản lý mà các Bang trong Lưu vực phải tuân thủ. Các kế hoạch quản lý đề ra các quy tắc ràng buộc về mặt pháp lý. Ngoài ra, những quy tắc này hạn chế cách các cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép khai thác, sử dụng nước mới (giấy phép mới thường phải phù hợp với kế hoạch quản lý) hoặc chấp thuận việc chuyển nước trong lưu vực sông hoặc tầng chứa nước (tức là các quy tắc kinh doanh), bao gồm cả việc quy định giới hạn đối với tổng hợp lượng nước khai thác, sử dụng dựa trên các mối quan tâm về môi trường. Các quy tắc này đảm bảo an ninh cho người sử dụng nước vì chúng rõ ràng, cụ thể và ràng buộc về mặt pháp lý và có thể thực thi trong thực tiễn, đồng thời đảm bảo rằng nguồn nước không bị phân bổ vượt quá khả năng của nó, từ đó, bảo vệ lưu vực khỏi tình trạng thiếu nước.
Về thỏa thuận thể chế đối với các luật liên quan đến tài nguyên nước ở Úc, tại Úc, trách nhiệm hiến pháp chính về quản lý tài nguyên nước thuộc về các bang. Với tư cách là cơ quan quản lý chính về tài nguyên nước, do đó, ở hầu hết các bang, cơ quan hành chính phụ thuộc vào Bộ trưởng để thực hiện các quyền hạn chính như tuyên bố các khu vực quản lý nước, phê duyệt các quy hoạch quản lý tài nguyên nước liên quan, quyết định cấp hay từ chối đơn xin cấp phép khai thác, sử dụng nước hoặc chuyển nhượng quyền sử dụng tài nguyên nước. Trên thực tế, một số quyền hạn này được giao cho một công chức trong cơ quan có thẩm quyền liên quan của chính phủ.
Những thỏa thuận thể chế thường khác nhau ở mỗi bang, bộ phận liên quan chịu trách nhiệm phân bổ nguồn nước đến các danh mục đầu tư khác nhau của chính phủ (ví dụ: Cục Kế hoạch, Công nghiệp và Môi trường ở Ban Nam Úc, Cục Phát triển Khu vực, Sản xuất và Nước ở Queensland, Cục Môi trường, Đất đai, Nước và Quy hoạch ở Victoria). Mỗi tiểu bang có nhiều tổ chức liên quan đến tài nguyên nước khác nhau, độc lập với một Cục của chính phủ và có các chức năng cụ thể (ví dụ: Cơ quan quản lý nước môi trường ở Victoria; Cơ quan quản lý tiếp cận tài nguyên thiên nhiên ở Bang Nam Úc).
Luật tài nguyên nước quốc gia chủ yếu dựa trên quyền hạn hiến pháp liên quan đến việc thực hiện các công ước quốc tế về môi trường. Ngoài các điều khoản về thông tin tài nguyên nước được áp dụng trên toàn nước Úc, luật tài nguyên nước quốc gia (Đạo luật Nước 2007) có tác động lớn nhất đối với Lưu vực Murray-Darling ở miền đông Úc. Tại đó, yêu cầu các Bang trong Lưu vực lập quy hoạch tài nguyên nước đáp ứng các tiêu chí quốc gia theo Quy hoạch tài nguyên nước lưu vực cho toàn bộ lưu vực Murray-Darling.
Trong nhiều trường hợp, các cơ quan có thẩm quyền cấp quốc gia và cấp bang phối hợp với nhau để thực hiện các chức năng này. Do đó, các vấn đề về phối hợp liên chính phủ và liên ngành trở nên rất quan trọng đối trong luật tài nguyên nước của Úc.
Các cải cách về tài nguyên nước của Úc quan tâm đến việc giải quyết nhiều vấn đề về thể chế: sự phân chia và không nhất quán trong các cách tiếp cận quản lý tài nguyên nước của các chính phủ khác nhau, sự thiếu minh bạch về các quy định liên quan, và sự thiếu rõ ràng về các quyền khai thác, sử dụng nước và ai sẽ chịu rủi ro trong quá trình thay đổi về nguồn nước sẵn có. Những vấn đề này tạo ra một môi trường đầu tư không chắc chắn. Giải pháp liên quan đến thỏa thuận liên chính phủ (‘Sáng kiến Nước Quốc gia’) để cải cách pháp lý giữa các chính phủ khác nhau và loại bỏ những mâu thuẫn, đồng thời có cơ chế pháp lý để cung cấp và chia sẻ dữ liệu liên tục.
Các vấn đề phối hợp và chia sẻ dữ liệu có liên quan mật thiết đến các mối quan tâm về an ninh nguồn nước. Khi nhiều cơ quan và cấp chính quyền cùng tham gia hoặc có liên quan đến quản lý tài nguyên nước, có khả năng sẽ ảnh hưởng tới các hoạt động của cơ quan hoặc cấp chính quyền khác. Điều này có thể gây rủi ro cho an ninh nguồn nước, ví dụ: các quy định mâu thuẫn về giấy phép khai thác, sử dụng nước gây nhầm lẫn và không chắc chắn về tình trạng của quyền và biện pháp khai thác, sử dụng nước, ,điều này cản trở trong hoạt động thực thi pháp luật. Trường hợp các cơ quan cấp địa phương không thực hiện theo luật trong lĩnh vực liên quan đến an ninh nguồn nước, điều này sẽ làm tổn hại đến lợi ích quốc gia. Luật tài nguyên nước của Úc đã thiết lập một loạt các cơ chế pháp lý hướng tới sự phối hợp liên chính phủ và chia sẻ dữ liệu.