CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA - GIẢI PHÁP TRỌNG YẾU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ĐẤT NƯỚC TRONG GIAI ĐOẠN MỚI

Xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa - Giải pháp trọng yếu cho phát triển bền vững đất nước

Một trong những thành quả đáng ghi nhận sau nửa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng là lĩnh vực văn hóa có nhiều chuyển biến tiến bộ. Khẳng định sự quan tâm cho lĩnh vực văn hóa, trong Báo cáo kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội năm 2023; dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế- xã hộ năm 2024 của Chính phủ trình tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, đã 15 lần đề cập đến từ “văn hóa”.

Tôi cho rằng, trong bối cảnh thế giới diễn biến nhanh, phức tạp, khó lường, có nhiều thách thức, sự phát triển kinh tế- xã hội và văn hóa trong giai đoạn sắp tới sẽ gặp nhiều khó khăn, nên nhiệm vụ “phát triển văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội; ngăn chặn sự suy thoái về đạo đức, lối sống; chú trọng bảo đảm an sinh xã hội, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo vệ môi trường, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân” như Chính Phủ đề ra là rất quan trọng và hết sức nặng nề.

Lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc ta đã cho thấy, thời kỳ nào con người và văn hóa được coi trọng thì quốc gia hưng thịnh, toàn dân trên dưới đồng lòng, sẵn sàng đối đầu với mọi “sóng gió” và vượt qua mọi thử thách; ngược lại, khi văn hóa xuống cấp, bị coi nhẹ, con người không được đặt vào vị trí trung tâm của mọi quyết sách phát triển đất nước thì đất nước suy yếu, rơi vào cảnh lầm than.

Cần phải khẳng định, văn hóa là một yếu tố quan trọng xác định đạo đức, lối sống, giá trị cao đẹp, và lòng tự hào dân tộc, đồng thời lan tỏa sức mạnh sang các lĩnh vực kinh tế- xã hội, luôn phải được xem xét trong quá trình  hoạch định chính sách phát triển kinh tế- xã hội. Phát triển văn hóa chính là cách bảo đảm đạo đức, lối sống và những giá trị của cộng đồng, dân tộc được bảo tồn và phát triển, giúp ngăn chặn sự suy thoái về đạo đức xã hội, tạo ra môi trường tích cực cho sự phát triển cho mỗi cá nhân và toàn xã hội. Bên cạnh đó, phát triển văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra cơ hội cho mọi người tham gia vào các hoạt động xã hội và hưởng lợi từ sự phát triển kinh tế.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu chỉ đạo Hội nghị Văn hóa toàn quốc.

Bởi thế cho nên một trong những giải pháp trọng yếu mà Chính phủ đề ra cho phát triển kinh tế- xã hội trong giai đoạn tới chính là: Tiếp tục thực hiện hiệu quả Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc và Kết luận số 76-KL/TW ngày 04/6/2020 của Bộ Chính trị. Tập trung xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành Chương trình mục tiêu quốc gia về chấn hưng, phát triển văn hoá Việt Nam (Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa). Chú trọng xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh, đời sống văn hoá cơ sở, đẩy mạnh thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”. Quan tâm đầu tư hơn nữa cho bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc.

Ghi nhận kết quả trong kinh tế - xã hội 3 năm 2021 – 2023, Báo cáo thẩm tra giữa kỳ đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 – 2025 của Ủy ban Kinh tế cũng nêu rõ: “Vị trí, vai trò của văn hóa đối với sự phát triển bền vững đất nước được nâng lên, Kết luận của Tổng Bí thư tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc được triển khai hiệu quả; nhiều tấm gương sáng đã được biểu dương, lan toả vào đời sống xã hội…”

Đặc biệt, để hoàn thành các mục tiêu kinh tế- xã hội trong giai đoạn tới, Báo cáo của Ủy ban Kinh tế cũng nhấn mạnh giải pháp đó là: “Chú trọng phát triển toàn diện và đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, bảo đảm gắn kết hài hòa giữa phát triển kinh tế với văn hóa, xã hội. Khẩn trương trình Quốc hội xem xét, thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia về chấn hưng và phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam.”

Rõ ràng, từ sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, nhận thức về tầm quan trọng và vai trò văn hóa ở nước ta đã có những bước chuyển biến đáng kể, song để phát triển văn hóa một cách toàn diện, bền vững đòi hỏi cần có chính sách đầu tư tập trung, thống nhất trên toàn quốc. Trong đó, tôi cho rằng, việc hoàn thiện Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa là cấp thiết, và là một trong những giải pháp trọng yếu để phát triển bền vững đất nước trong giai đoạn mới.

Cần tư duy, cách nhìn mới

Xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia nói chung, nhất là về văn hóa nói riêng không dễ dàng để từ đó khai thác hiệu quả và tạo sự chuyển biến mang tính đột phá trong phát triển văn hóa. Bởi vậy, việc xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa cần bám sát vào quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước. Từ Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa đến Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đến năm 2030, Đảng, Nhà nước đã đề ra những quan điểm chỉ đạo, mục tiêu cụ thể để xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa sẽ là công cụ hỗ trợ để đạt được các mục tiêu này, đồng thời đảm bảo sự nhất quán và liên kết giữa các chương trình, dự án văn hóa trên toàn quốc.

Trong những ngày vừa qua, khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình Chính phủ Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa đã gây ra khá nhiều tranh luận trên các phương tiện truyền thông. Ở một khía cạnh tích cực, chúng ta có thể thấy sự quan tâm rất lớn của xã hội đối với văn hóa, mong muốn chấn hưng văn hóa của đất nước.

Tôi cho rằng, hãy khoan nói về tổng số tiền (dù rất lớn), vì nếu đầu tư hiệu quả, thực sự chấn hưng được văn hóa, để văn hóa trở thành niềm tự hào dân tộc, sức mạnh nội sinh của đất nước, thì dù có nhiều tiền đến đâu, việc đầu tư cho sức mạnh và tương lai đất nước cũng là việc nên làm, phải làm; còn ngược lại, nếu đầu tư đó không hiệu quả, lãng phí, thì một xu chúng ta cũng không nên chi.

Nếu đầu tư hiệu quả, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa thực sự chấn hưng được văn hóa, để văn hóa trở thành niềm tự hào dân tộc, sức mạnh nội sinh của đất nước. (ảnh minh họa)

Tôi đã chú ý lắng nghe ý kiến của cả những người phản đối và những người ủng hộ để cố gắng chắt lọc những ý kiến hợp lý nhất. Đối với những ý kiến phản đối, đó là những lo ngại đầu tư không đúng chỗ, quản lý không hợp lý, còn nhiều công việc cấp bách cần phải làm hơn, còn nhiều công trình, thiết chế văn hóa chưa sử dụng hết công năng, lãng phí. Đây là những lo ngại có thật, thể hiện một góc nhìn khác, tâm huyết với văn hóa và đất nước, rất đáng trân trọng.

Đối với ý kiến ủng hộ, đó là thực trạng phát triển văn hóa, con người của chúng ta gặp nhiều khó khăn, bất cập mà nếu không giải quyết ngay, sẽ ảnh hưởng lớn, gây cản trở đến sự phát triển văn hóa nói riêng, kinh tế - xã hội và tương lai của đất nước nói chung. Vì thế, chúng ta cần có nguồn lực đầu tư để nguồn nhân lực, thiết chế văn hóa, sản phẩm và dịch vụ văn hóa đáp ứng nhu cầu phát triển văn hóa trong bối cảnh hiện nay. Điều này cũng đúng trong lúc chúng ta đang tập trung cho văn hóa nhưng những điều kiện về nguồn lực (cả về cơ chế chính sách, nhân lực, cơ sở vật chất, hay đặc biệt là tài chính) đã bó buộc những nỗ lực, sáng kiến và mong muốn của chúng ta trong phát triển văn hóa, như nhiều người vẫn hay nói về tình trạng “cái khó bó cái khôn”!

Đứng ở giữa hai quan điểm này, tôi nhận thấy rằng, thực trạng phát triển văn hóa của chúng ta, dù có nhiều cố gắng và có những thành tựu nhất định trong những năm vừa qua, nhưng vẫn thực sự gây ra nhiều lo ngại. Những hiện tượng như xuống cấp đạo đức xã hội, bạo lực học đường, mê tín dị đoan, sùng ngoại thái quá dẫn đến lãng quên văn hóa dân tộc, hay nhiều những rối loạn xã hội khác là những thách thức an ninh văn hóa, đều bắt nguồn từ những yếu kém trong lĩnh vực văn hóa, và rất cần phải chấn chỉnh, ngăn chặn, giúp chúng ta tìm lại những giá trị văn hóa truyền thống, kết hợp với tinh hoa văn hóa thế giới, tạo thành giá trị văn hóa thời đại Hồ Chí Minh đáng tự hào.

Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong bối cảnh mới cần có tư duy và cách nhìn mới. Chúng ta đã thành công trong công cuộc Đổi mới về chính trị, kinh tế, giờ là lúc cần quan tâm thực sự đến một công cuộc Đổi mới trong lĩnh vực văn hóa, để công cuộc Đổi mới của đất nước trở nên toàn diện hơn, đi vào chiều sâu, tạo điều kiện mới cho sự phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Xác định những mục tiêu ưu tiên mang tính dẫn dắt, tránh lãng phí

Để làm được điều đó, tôi cho rằng, điều đầu tiên, chúng ta cần tạo ra một môi trường thuận lợi, lành mạnh cho sự phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Môi trường đó cần đến từ không khí tự do sáng tạo, tự do tranh luận để tìm ra những cách thức, giá trị phù hợp nhất cho phát triển văn hóa, con người; từ chính sách, pháp luật cả trực tiếp (về điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, công nghiệp văn hóa,...) lẫn gián tiếp (về đất đai, thuế, đối tác công – tư, quản lý, sử dụng tài sản công,...) để văn hóa nhận được sự quan tâm thực chất hơn, nguồn lực đầu tư nhiều hơn từ toàn xã hội.

Bên cạnh đó, tháo gỡ những điểm nghẽn, nguồn lực cho phát triển văn hóa cũng rất cần có những chương trình đầu tư lớn. Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa cần được hiểu là chương trình đầu tư có mục tiêu ưu tiên của quốc gia cho văn hóa. Như vậy, ngoài chi thường xuyên và nguồn lực xã hội dành cho văn hóa, Nhà nước sẽ có những dự án đặc biệt để đầu tư cho các dự án ưu tiên, mang tính dẫn dắt, định hướng lớn, theo cách “lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư” hay nhà nước  giữ vai trò bảo trợ văn hóa, nghệ thuật để tránh những hệ lụy của kinh tế thị trường ảnh hưởng tiêu cực đến phúc lợi chung của xã hội, trong đó có văn hóa.

Như vậy, dù mang tính bao quát để tạo ra tính tổng thể cho sự phát triển văn hóa nhưng Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa vẫn cần có điểm nhấn mang tính đột phá. Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa, chúng ta cần xác định những mục tiêu ưu tiên để đảm bảo thực sự có hiệu quả, không lãng phí, đáp ứng được mong muốn của Nhân dân cả nước, có tác động lan tỏa sang các lĩnh vực kinh tế - xã hội để tạo ra sức mạnh tổng hợp của đất nước trong quá trình hội nhập quốc tế.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày nay, việc bảo vệ độc lập về văn hóa, giữ gìn bản sắc dân tộc càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Ảnh: TTXVN

Theo tôi, đây nên là những dự án tập trung cho con người, cả con người Việt Nam nói chung và nhân lực ngành văn hóa nói riêng. “Vì lợi ích 10 năm trồng cây, vì lợi ích 100 năm trồng người”, nếu đầu tư của Chương trình thực sự xây dựng được con người Việt Nam có đầy đủ phẩm chất tốt đẹp như yêu nước, sáng tạo, nhân ái, nghĩa tình,... đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước, giúp cho các văn nghệ sĩ, nghệ nhân có điều kiện tốt hơn để tỏa sáng tài năng của mình, thì tôi tin rằng, tất cả người dân Việt Nam đều ủng hộ Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa; Đó là những dự án tập trung cho việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa quan trọng của đất nước – nơi lưu giữ, chuyên chở, chuyển giao những giá trị quý báu của dân tộc, ở đó nếu chúng ta để mặc cho các di sản này tự “sống”, tự “điều chỉnh” bởi quy luật kinh tế thị trường thì rất dễ bị biến dạng, thậm chí bị biến mất.

Chúng ta đã thấy điều đó qua những bất cập trong việc bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo, cải lương, hay các di tích bị xâm hại rất nhiều trong thời gian vừa qua. Đó là những điều chúng ta không bao giờ chấp nhận, vì như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc. Nói lên bản sắc dân tộc. Văn hóa còn thì đất nước còn!”. Ưu tiên này là tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới để làm giàu có hơn bản sắc văn hóa Việt Nam. Đó có thể là tập trung cho phát triển các ngành công nghiệp văn hóa thông qua việc xây dựng, tổ chức các sự kiện, sản phẩm, thương hiệu văn hóa Việt Nam ở khu vực và quốc tế.

Cuối cùng, vì văn hóa là một lĩnh vực rất rộng lớn, liên quan đến tất cả các lĩnh vực trong đời sống xã hội, đặc biệt là giáo dục và thông tin truyền thông. Việc triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa sẽ cần có sự phối hợp tham gia đồng bộ từ các cấp, các ngành và các địa phương, để tác động của Chương trình có thể lan tỏa tác dụng tích cực đến từng tế bào của xã hội, từng người dân, để văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần, vừa là mục tiêu, vừa là động lực, đồng thời là hệ điều tiết cho sự phát triển bền vững đất nước./.