TỔNG THUẬT SÁNG 13/12: UBTVQH CHO Ý KIẾN VỀ MỘT SỐ ĐIỀU TẠI PHÁP LỆNH (SỬA ĐỔI) VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TAND
Trình bày Tờ trình dự án Pháp lệnh về trình tự, thủ tục xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân (sửa đổi), nêu các vấn đề cần xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối Nguyễn Văn Tiến cho biết, liên quan đến quy định chỉ định luật sư tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người chưa thành niên (khoản 4 Điều 2 dự thảo Pháp lệnh), đa số ý kiến tán thành dự thảo Pháp lệnh.
Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối Nguyễn Văn Tiến trình bày Tờ trình dự án Pháp lệnh
Khoản 4 Điều 2 dự thảo Pháp lệnh quy định: “Người bị đề nghị, cha mẹ hoặc người giám hộ của người bị đề nghị là người chưa thành niên có quyền tự mình hoặc nhờ luật sư, người khác bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị đề nghị.
Trường hợp người bị đề nghị là người chưa thành niên mà không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì Tòa án yêu cầu Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử luật sư; Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý cho người được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Tòa án bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị đề nghị.”
Nhóm ý kiến này cho rằng: người chưa thành niên bị đề nghị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng mà không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì Tòa án phải chỉ định người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ.
Mặc dù đây là vi phạm hành chính, nhưng người chưa thành niên bị hạn chế quyền tự do theo phán quyết của Tòa án và trình tự, thủ tục áp dụng tương tự như trong thủ tục tố tụng hình sự. Luật Trợ giúp pháp lý cũng mới chỉ quy định đối tượng được trợ giúp pháp lý là trẻ em (dưới 16 tuổi) trong các lĩnh vực pháp luật mà không bao gồm người chưa thành niên từ 16 đến dưới 18 tuổi. Do vậy, ngoài việc bổ sung quy định chỉ định người thực hiện trợ giúp pháp lý, Pháp lệnh này giữ nguyên quy định chỉ định luật sư tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người chưa thành niên.
Bên cạnh đó, cũng có ý kiến đề nghị bỏ quy định chỉ định luật sư tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người chưa thành niên mà Pháp lệnh số 09 đang quy định. Vì quy định này không phù hợp với quy định tại điểm c khoản 2 Điều 21 của Luật Luật sư "luật sư có nghĩa vụ tham gia tố tụng đầy đủ, kịp thời trong các vụ án do cơ quan tiến hành tố tụng yêu cầu". Theo đó, luật sư chỉ tham gia tố tụng trong "các vụ án" mà không bao gồm các loại việc khác.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga trình bày báo cáo thẩm tra
Trình bày báo cáo thẩm tra, liên quan đến nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, Ủy ban Tư pháp cơ bản tán thành với Tòa án nhân dân tối cao và cho rằng, người chưa thành niên thuộc đối tượng yếu thế cần được pháp luật quan tâm, ưu tiên bảo vệ tại Tòa án. Việc chỉ định luật sư trong trường hợp người chưa thành niên không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp đã được Pháp lệnh 09 quy định và thi hành ổn định 8 năm qua không có vướng mắc (Pháp lệnh số 01/2022/UBTVQH15 về "Trình tự, thủ tục Tòa án nhân dân xem xét, quyết định việc đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc" cũng quy định tương tự).
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nhấn mạnh nếu không quy định việc chỉ định luật sư, quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi có thể không được bảo vệ đầy đủ (nếu không thuộc diện trợ giúp pháp lý). Do đó, cần tiếp tục kế thừa quy định tại Pháp lệnh 09 về chỉ định luật sư trong trường hợp người chưa thành niên không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.
Cho ý kiến về vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá cao quá trình chuẩn bị và chất lượng dự án Pháp lệnh. Các cơ quan cơ bản thống nhất các nội dung và đủ điều kiện để Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét thông qua tại phiên họp lần này. Chủ tịch Quốc hội bày tỏ thống nhất cao với ý kiến của Tòa án và Ủy ban Tư pháp đề nghị cho giữ như Pháp lệnh năm 2014; đồng thời nhấn mạnh quy định này phù hợp với tập quán, thông lệ quốc tế về vấn đề đối với người chưa thành niên như Công ước quốc tế về quyền trẻ em, Bộ quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu Liên hợp quốc về tư pháp người chưa thành niên.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu tại phiên họp
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng, việc chỉ định luật sư này trong trường hợp này là cần thiết, bởi vì người chưa thành niên là đối tượng yếu thế được bảo vệ trong hệ thống pháp luật của nước ta. Liên quan trực tiếp vấn đề này, Luật Xử lý vi phạm hành chính đã có quyết định một phần riêng quy định về trình tự, thủ tục thi hành áp dụng đối với người chưa thành niên bị áp dụng các biện pháp xử lý hành chính. Trong đó đã quy định rất rõ nguyên tắc là trong quá trình xem xét xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên thì phải bảo đảm lợi ích tốt nhất cho đối tượng này, đấy là nguyên tắc của Luật Xử lý vi phạm hành chính.
Mặt khác, Điều 30 Luật Trẻ em cũng quy định: "Trẻ em có quyền được bảo vệ trong quá trình tố tụng và xử lý vi phạm hành chính, bảo đảm quyền được bào chữa và tự bào chữa được, được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, được trợ giúp pháp lý". Mặc dù trong pháp luật Việt Nam, trẻ em là đối tượng dưới 16 tuổi nhưng dự thảo Pháp lệnh đề nghị áp dụng biện pháp bảo vệ đối với người chưa thành niên rộng hơn, tức là kể cả đối tượng 16 đến 18 tuổi. Đồng ý với việc áp dụng đối với đối tượng này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng lý giải, Luật Thanh niên cũng quy định: "Nhà nước áp dụng điều ước quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên đối với thanh niên từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi phù hợp với điều kiện của Việt Nam". Trong điều kiện hiện nay của Việt Nam hoàn toàn có đủ điều kiện để có thể mở rộng áp dụng các biện pháp bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên từ 16 đến 18 tuổi như được quy định trong Công ước quốc tế về quyền trẻ em.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết thêm, liên quan đến quy định của Luật Luật sư, khoản 2 Điều 21 quy định "luật sư có nghĩa vụ tham gia tố tụng đầy đủ, kịp thời trong các vụ án do các cơ quan tiến hành tố tụng yêu cầu". Luật này có quy định về trách nhiệm của luật sư trong thực hiện các chức năng xã hội, trong đó là góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cá nhân, cơ quan, tổ chức. Do đó, việc Pháp lệnh này quy định có thể chỉ định luật sư để tham gia bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên bị đề nghị áp dụng biện pháp xử lý hành chính khi tòa án xem xét là phù hợp với quy định của Luật Luật sư.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật khẳng định, quy định này của Pháp lệnh đảm bảo đồng bộ với Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Trẻ em, Luật Thanh niên, không trái với quy định của Luật Luật sư. Đồng thời, đảm bảo tính kế thừa, đồng bộ của hệ thống pháp luật đối với người chưa thành niên. Bên cạnh đó, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cũng đề nghị tiếp tục chỉnh lý nội dung cụ thể của khoản 4 Điều 2 theo hướng mở rộng được phạm vi trợ giúp pháp lý và bao hàm tốt hơn những đối tượng được bảo vệ theo quy định của Pháp lệnh này khi họ thuộc đối tượng được đề nghị xem xét biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án.
Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh Lê Tấn Tới phát biểu tại phiên họp
Trong khi đó, Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh Lê Tấn Tới đề nghị lưu ý đến thủ thục thân thiện khi xử lý vụ việc đối với người chưa thành niên. Thực tế cho thấy thủ tục thân thiện quy định trong Pháp lệnh là phù hợp đòi hỏi phải có trình độ chuyên môn về tâm lý học, về khoa học giáo dục đối với người chưa thành niên nhưng quan trọng hơn là khi phát hiện được vụ việc ban đầu thì người lập hồ sơ là công an xã, lực lượng trinh sát, lực lượng điều tra cũng cần có hiểu biết về tâm lý, về khoa học giáo dục thanh, thiếu niên, Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh đặt vấn đề.
Cho biết vấn đề này cũng chưa được quy định Bộ luật Hình sự, Luật Tố tụng hình sự, Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh đề nghị trong quá trình phát hiện, thu thập hồ sơ thì lực lượng công an cũng cần phải có sự hiểu biết, kỹ năng thân thiện với người chưa thành niên.