TỜ TRÌNH CỦA HỘI ĐỒNG BỘ TRƯỞNG
VỀ BẢN DỰ THẢO PHẦN CHUNG
BỘ LUẬT HÌNH SỰ ĐƯỢC CHỈNH LÝ
(Do ông Phan Hiền, Bộ trưởng Bộ Tư pháp
trình bày tại kỳ họp thứ 4,
Quốc hội khóa VII, ngày 20-12-1982)
Thưa Đoàn Chủ tịch,
Thưa các vị đại biểu Quốc hội,
Thay mặt Hội đồng Bộ trưởng, tôi
trình bày trước Quốc hội về bản Dự thảo Phần chung Bộ luật hình sự đã được
chỉnh lý.
Bản Dự thảo
Phần chung Bộ luật hình sự được trình lần đầu tiên trước Quốc hội trong kỳ
họp tháng 6-1982. Trong khi chờ đợi Quốc hội thảo luận, Hội đồng Bộ trưởng
đã tổ chức một đợt mới lấy ý kiến của các cơ quan, đoàn thể trung ương và
tỉnh, của một số cơ quan, đoàn thể huyện và của một số cơ sở sản xuất, kinh
doanh (xí nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp).
Ý kiến chung nhất trí rằng, việc
ban hành Bộ luật hình sự là cấp thiết để góp phần tăng cường pháp chế xã hội
chủ nghĩa, tăng cường hiệu lực của Nhà nước ta trong giai đoạn cách mạng
mới. Mọi người hoan nghênh việc tích cực xây dựng Bộ luật hình sự và mong
muốn nó sớm ra đời.
Các nơi đánh
giá bản Dự thảo đã thể hiện đúng đắn chính sách hình sự của Nhà nước ta; nó
xác định rõ ràng những đối tượng cần nghiêm trị, những đối tượng có thể
khoan hồng; nó quy định một cách khoa học những quy tắc chặt chẽ để định tội
và để lượng hình. Các hình phạt, các biện pháp xử lý khác vừa bảo đảm việc
kiên quyết đấu tranh chống tội phạm, vừa thể hiện tính nhân đạo xã hội chủ
nghĩa. Mang đầy đủ những yếu tố tiến bộ của luật hình sự xã hội chủ nghĩa,
xuất phát từ thực tiễn Việt Nam để giải quyết các vấn đề, bản Dự thảo được
Quốc hội thông qua, chắc chắn sẽ là công cụ sắc bén để đấu tranh chống và
phòng ngừa tội phạm trong giai đoạn cách mạng hiện nay.
Phấn khởi về kết quả đợt lấy ý
kiến này, chúng tôi tin chắc rằng dưới ánh sáng các nghị quyết của Đại hội
Đảng lần V, được sự quan tâm của Hội đồng Nhà nước, của các vị đại biểu Quốc
hội, nhất định sẽ hoàn thành thắng lợi việc xây dựng Bộ luật hình sự Việt
Nam xã hội chủ nghĩa, đáp ứng những yêu cầu của việc bảo vệ an ninh chính
trị và trật tự an toàn xã hội trong giai đoạn cả nước tiến hành hai nhiệm vụ
chiến lược: “xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội”; “sẵn sàng chiến đấu, bảo
vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa”.
Thưa các vị đại biểu Quốc hội,
Nhìn chung, các ý kiến đều tán
thành cách đặt và giải quyết vấn đề trong bản Dự thảo. Đi vào cụ thể, có một
số ý kiến đóng góp về nội dung; cũng có những ý kiến đóng góp về văn, về
chữ.
Tất cả các ý kiến đều được nghiên
cứu nghiêm túc. Trên cơ sở những ý kiến được tiếp thụ, về nội dung cũng như
về cách viết, bản Dự thảo đã được bổ sung, sửa đổi để trình Quốc hội thảo
luận, thông qua sơ bộ trong kỳ họp này.
Bản Dự thảo được chỉnh lý vẫn gồm
8 chương; số điều là 73, thay vì 79 điều trong bản Dự thảo cũ.
Cụ thể:
1. Về hình
phạt
Theo ý kiến
chung, những hình phạt đặc biệt nghiêm khắc như tử hình, tù chung thân là
rất cần thiết trong tình hình tội phạm đang còn rất phức tạp. Bản Dự thảo
thể hiện ý kiến này.
Tiếp thụ ý kiến chung, chúng tôi
đề nghị không đưa vào hệ thống hình phạt việc trục xuất, việc tước các huân
chương và các danh hiệu vinh dự khác của Nhà nước, việc tước quân hàm sĩ
quan. Đây chỉ nên là biện pháp hành chính do các cơ quan quản lý có thẩm
quyền quyết định.
Ngoài ra, chúng tôi cũng bỏ việc
đặt ra các biện pháp như phải công khai xin lỗi; cưỡng bức lao động, đối với
người chưa thành niên phạm tội.
2. Về tuổi
phải chịu trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên
Tuy có một vài ý kiến đề nghị
nâng tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên lên 15
hoặc hạ xuống 12, 13, chúng tôi thấy quy định như trong bản Dự thảo là hợp
lý: “người từ 14 tuổi trở lên nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm
hình sự về những tội nghiêm trọng do cố ý gây ra” (Điều 58 mới). Ở độ tuổi
14, các em đã có khả năng nhận thức được tính chất nguy hiểm cho xã hội của
các tội phạm, nhất là các tội phạm nghiêm trọng; các em cũng đã có khả năng
điều khiển hành động của mình. Quy định như trong bản Dự thảo là phù hợp với
thực tiễn truy tố, xét xử của ta và cũng phù hợp với kinh nghiệm của nhiều
nước trên thế giới.
3. Về trách
nhiệm hình sự của quân nhân
Kỷ luật nghiêm của quân đội đòi
hỏi quân nhân phải tuyệt đối phục tùng mệnh lệnh của cấp trên. Vì vậy, nếu
do chấp hành đúng mệnh lệnh mà phạm tội thì quân nhân được miễn trách nhiệm
hình sự; trách nhiệm này thuộc người đã ra lệnh.
... Tuy nhiên,
quân đội ta là quân đội nhân dân, có giác ngộ cách mạng, có ý thức chính
trị. Nhận thức được rõ ràng việc chấp hành mệnh lệnh là phạm tội nghiêm
trọng thì quân nhân không buộc phải chấp hành; nếu chấp hành, quân nhân sẽ
phải cùng với người ra lệnh chịu trách nhiệm hình sự về tội đã gây ra. Đó là
nội dung Điều 69 mới.
4. Cuối cùng
là một vấn đề quan trọng, có ảnh hưởng đến toàn bộ Bộ luật hình sự: vấn
đề nguyên tắc tương tự
Trong lĩnh vực hình sự, áp dụng
nguyên tắc tương tự là khi cần thiết trừng trị một hành vi chưa được pháp
luật quy định thành tội phạm, thì có thể vận dụng điều luật về tội phạm có
tính chất gần với hành vi đó nhất.
Trong hoàn cảnh pháp luật hình sự của ta chưa đủ, việc áp dụng nguyên tắc
tương tự trong một chừng mực nhất định là cần thiết.
Áp dụng nguyên tắc này có tác
dụng ứng phó với tình hình thiếu luật. Nhưng nó dễ dẫn đến tùy tiện, đến vi
phạm quyền làm chủ tập thể của nhân dân.
Nay, chúng ta
xây dựng Bộ luật hình sự tương đối hoàn chỉnh gồm khoảng 300 điều, thì không
cần thiết để nguyên tắc tương tự. Mọi người đều hoan nghênh, coi đó là một
điều tiến bộ lớn trong pháp luật hình sự của ta.
Tuy nhiên, còn một vài ý kiến e
ngại rằng ta đang trong bước đi ban đầu của thời kỳ quá độ, kẻ địch lại tiến
hành một kiểu chiến tranh phá hoại nhiều mặt chống ta bằng nhiều mưu mô, thủ
đoạn hết sức thâm độc và nguy hiểm, nên khó lường được hết các tội phạm. Vì
vậy, có gợi ý nên cân nhắc thêm việc bỏ hay giữ nguyên tắc tương tự. Đó là
điều đáng quan tâm, tuy nhiên những khó khăn nêu ra chỉ là khó khăn nhất
thời của tình hình đất nước ta đang phát triển, khó khăn trong bước trưởng
thành. Về cơ bản, phải thấy mặt thuận lợi là chính, thế vững vàng của chính
quyền ta, chiều hướng đang đi lên của sự phát triển kinh tế - xã hội hiện
nay trong cả nước. Những điểm mạnh ngày càng lớn lên, những khó khăn nhất
thời ngày càng được khắc phục.
Sau này do sự chuyển biến của
tình hình, nếu phát sinh một vài tội phạm mới thì Nhà nước sẽ kịp thời bổ
sung pháp luật. Đây là công việc bình thường của Nhà nước.
Theo tinh thần đó, cần khẳng định
một lần nữa nội dung của Điều 2 bản Dự thảo: “Chỉ người nào phạm một tội
đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự...”
và Điều 8: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong
Bộ luật này...”.
Ta dứt khoát bỏ nguyên tắc tương
tự là thể hiện sự phát triển của pháp luật hình sự Việt Nam sau gần 40 năm
đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm. Điều này phù hợp với xu hướng đi lên
của pháp luật hình sự tiến bộ trên thế giới, đặc biệt là tại các nước xã hội
chủ nghĩa anh em.
Thưa các vị
đại biểu Quốc hội,
Với lòng tin tưởng Quốc hội sẽ
thông qua sơ bộ Phần chung Bộ luật hình sự, đáp ứng sự mong đợi của toàn thể
nhân dân và cán bộ, chúng tôi xin chúc các vị đại biểu dồi dào sức khỏe và
nhiều thắng lợi trong công tác.
Lưu tại Trung
tâm Lưu trữ
quốc gia III, phông Quốc hội