Lịch sử dân tộc Việt Nam là
lịch sử dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước. Trong quá trình ấy, để chăm
lo cho đất nước được thái bình thịnh trị, để giữ gìn biên cương được vững bền,
từ xưa ông cha ta đã hết sức quan tâm đến mối bang giao với các nước láng giềng,
nhất là với nước láng giềng hùng mạnh.
Lịch sử đã từng chứng tỏ rằng:
ông cha ta ngay cả lúc vừa mới chiến thắng lẫy lừng quân Nguyên, quân Minh, quân
Thanh vẫn không quên giữ mối hoà hiếu với phong kiến phương Bắc. Thời Trần, sau
ba lần đại thắng quân Nguyên, vào tháng 10 năm Mậu Tý - 1288, đang trong bộn bề
công việc xây dựng lại đất nước, vua Trần đã sai sứ sang triều cống vua Nguyên
và xin cầu hoà. Đến thời Lê Lợi, trong dư âm hào khí của đại cáo Bình Ngô còn
sang sảng, nhà vua đã tính đến việc sai sứ sang cầu phong với vua Minh, thậm chí
còn chịu cảnh ba năm một lần cống nộp hai tượng người bằng vàng như để đền trả
việc giết hai tướng giặc Liễu Thăng và Lương Minh. Và cả với vua Quang Trung,
anh hùng là thế, mà sau đại thắng quân Thanh cũng đã dùng "lời nói khéo" của Ngô
Thì Nhậm để hoà hoãn việc binh đao với phương Bắc, tạo cơ hội chăm lo việc nội
trị.
Cách đây chưa lâu lắm, vào
giữa thế kỷ trước, trong khi lãnh đạo nhân dân dựng nên kỷ nguyên Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa, trong chồng chất khó khăn, Đảng và Bác Hồ đã chủ trương "cần tranh
thủ sự đồng tình của Liên Xô và Mỹ chống lại mưu mô của Pháp định khôi phục địa
vị cũ ở Đông Dương và mưu mô của một số quân phiệt Tàu định chiếm nước ta".
Tiếp theo đó, cùng với việc tiến hành hoạt động ngoại giao với các nước, nhiệm
vụ chính là tiến hành giao thiệp với Chính phủ Pháp.
Gần đây, vì sự nghiệp xây dựng
một nước Việt Nam giàu mạnh, chúng ta đã khép lại quá khứ, một quá khứ đầy đau
thương và thù hận, để tiến hành các hoạt động ngoại giao nhằm bình thường hoá
quan hệ với Hợp chủng quốc Hoa Kỳ. Và cũng vì lợi ích lớn lao của đất nước mà
trong nhiều năm qua, chúng ta đã xúc tiến nhiều cuộc đàm phán với rất nhiều đối
tác để trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương mại thế giới WTO.
Nhắc lại đôi điều về tiến
trình lịch sử của dân tộc như vậy là để chiêm nghiệm, để nhìn nhận đầy đủ về vai
trò của hoạt động đối ngoại, cũng là dịp ôn lại bài học kinh nghiệm và tự hào về
đội ngũ những người Việt Nam làm đối ngoại từ trước đến nay đầy bản lĩnh, tài
ba, khôn ngoan, đã giành được nhiều thắng lợi trong cả những lúc còn nhiều khó
khăn.
Tiếp nối truyền thống của ông
cha, ngay trong buổi đầu Cách mạng, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã
đĩnh đạc tuyên bố trong Lời nói đầu của Hiến pháp 1946: "Với tinh thần đoàn kết
phấn đấu sẵn có của toàn dân, dưới một chính thể dân chủ rộng rãi, nước Việt Nam
độc lập và thống nhất tiến bước trên đường vinh quang, hạnh phúc, cùng nhịp với
trào lưu tiến bộ của thế giới và ý nguyện hòa bình của nhân loại". Để đạt tới
mục tiêu cao cả đó, trong hơn 60 năm qua, cùng với các lĩnh vực khác, những hoạt
động đối ngoại nói chung và hoạt động đối ngoại của Quốc hội nói riêng đã có
những đóng góp đáng kể vào thành tựu chung của đất nước.
Không muốn để những việc đã
làm bị lãng quên, trong nhiều năm vừa qua, nhiều thế hệ cán bộ hoạt động đối
ngoại của Quốc hội có ý nguyện xây dựng một cuốn sách thể hiện những chặng đường
lịch sử đối ngoại nhằm từng bước tập hợp các tư liệu về hoạt động đối ngoại của
Quốc hội, nhưng vì nhiều lý do, ý tưởng ấy chưa trở thành hiện thực. Gần đây,
những hoạt động kỷ niệm 60 năm Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
lại càng thôi thúc chúng tôi gấp rút thực hiện ý tưởng ấy. Nhưng khi bắt tay vào
công việc, do nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan, việc xây dựng cuốn
sách được như mong muốn là điều không dễ dàng.
Sau một thời gian chuẩn bị tư
liệu, xây dựng bản thảo, cân nhắc, trao đổi ý kiến, cuốn sách được xây dựng theo
bốn phần:
- Tổ chức và hoạt động của Uỷ
ban Đối ngoại của Quốc hội.
- Một số tư liệu về hoạt động
của Uỷ ban Đối ngoại của Quốc hội.
- Hồi ký của một số cán bộ đã
tham gia hoạt động đối ngoại của Quốc hội.
- Các ảnh tư liệu: chân dung
của các vị thành viên Uỷ ban Đối ngoại qua các nhiệm kỳ và một số ảnh tư liệu về
hoạt động đối ngoại của Quốc hội và Uỷ ban Đối ngoại.
Cuối cùng là phụ lục về Vụ Đối
ngoại Văn phòng Quốc hội.
Về tổ chức và hoạt động của
Uỷ ban Đối ngoại, dù không phải là Uỷ
ban ra đời rất muộn màng như một số Uỷ ban khác của Quốc hội nhưng cũng phải sau
28 năm kể từ khi Quốc hội khoá I hoạt động, Uỷ ban Đối ngoại mới được thành lập
vào tháng 2 năm 1974. Căn cứ vào các hoạt động của Uỷ ban Đối ngoại được tiến
hành cùng với các hoạt động của Quốc hội nói chung trong quá trình phát triển
của cách mạng dân tộc, Ban biên tập cuốn sách chia nội dung này thành ba phần:
những hoạt động đối ngoại của Quốc hội trước khi thành lập Uỷ ban Đối ngoại; tổ
chức và hoạt động của Uỷ ban Đối ngoại từ ngày thành lập đến trước thời gian đổi
mới; tổ chức và hoạt động của Uỷ ban Đối ngoại từ ngày đổi mới đến nay.
Do tư liệu về hoạt động đối
ngoại ở một số nhiệm kỳ Quốc hội không còn nhiều và cũng do sự chuẩn bị chưa
thật đầy đủ nên phần Tổ chức và hoạt động của Uỷ ban Đối ngoại chỉ mới ghi lại
những nét chung, chủ yếu dựa vào báo cáo công tác qua các nhiệm kỳ, chưa đi sâu
vào các hoạt động cụ thể với các diễn biến sự việc cùng với những đánh giá,
những kinh nghiệm về các hoạt động cụ thể ấy.
Về một số tư liệu về hoạt
động của Uỷ ban Đối ngoại, như đã nói
ở trên, phần Tổ chức và hoạt động của Uỷ ban Đối ngoại chỉ mới ghi lại những nét
chung nên cần bổ sung một số tư liệu để giúp cho công tác nghiên cứu, tham khảo
khi cần thiết nhưng do phạm vi và yêu cầu của cuốn sách không nhằm in lại đầy đủ
các tư liệu nên Bạn biên tập chỉ chọn một số văn kiện thuộc các nhiệm vụ công
tác lập pháp, công tác giám sát, hoạt động đối ngoại của Uỷ ban, mỗi lĩnh vực
vào ba văn kiện. Dù số tư liệu được in lại ở cuốn sách này rất hạn chế, Ban biên
tập vẫn hy vọng rằng với những tư liệu ít ỏi ấy, khi lật lại những vấn đề có
liên quan, qua trang sách, bạn đọc vẫn có dịp nhìn nhận rõ những vấn đề nhạy cảm
gắn liền với một số sự kiện quan trọng trong quá trình phát triển của đất nước.
Phần hồi ký,
là một nội dung rất quan trọng, ghi lại một số sự việc đã diễn ra trên chặng
đường dài của lịch sử đối ngoại, cũng nhằm bổ sung tư liệu; có bài ghi lại một
vấn đề rất lớn có liên quan đến nhiều sự việc khác, nhiều cá nhân khác; cũng có
bài chỉ ghi lại một việc cụ thể trong diễn biến lớn của hoạt động đối ngoại.
Người viết là những người trong cuộc, có người giữ trọng trách trong tổ chức bộ
máy của Đảng và Nhà nước, có người là cán bộ Vụ đối ngoại đã nhiều năm phục vụ
công tác đối ngoại của Quốc hội và chủ yếu là những thành viên của Uỷ ban Đối
ngoại ở các nhiệm kỳ khác nhau. Với nhiệt tình vốn có, với lòng mong muốn cuốn
sách được ra đời, người viết đã cố gắng nhớ lại, ghi lại kỷ niệm của một thời.
Những đóng góp đáng quý, đáng trân trọng ấy của từng cá nhân đã minh hoạ cụ thể
và có thể nói là khá sâu sắc cho những gì mà phần Tổ chức và hoạt động của Uỷ
ban Đối ngoại chỉ mới nêu được những sự kiện chung nhất. Với tinh thần tôn trọng
sự đóng góp đầy nhiệt tình của người viết, Ban biên tập đã đăng tải nguyên văn
các bài hồi ký.
Theo kế hoạch, Ban biên tập đã
gửi nhiều thư mời viết hồi ký nhưng đáng tiếc là số bài nhận được chưa nhiều.
Điều đó đã phần nào hạn chế sự phong phú của nội dung cuốn sách nhưng không thể
chờ đợi thêm, đã đến lúc cuốn sách phải ra đời.
Về phần ảnh tư liệu, đã qua nhiều thập kỷ và một phần vì những khó khăn trong công tác tư
liệu, công tác lưu trữ trước đây nên số ảnh lưu lại không còn đầy đủ. Cán bộ
Phòng Lưu trữ thuộc Vụ Hành chính Văn phòng Quốc hội đã rất cố gắng trong việc
sưu tập, xác minh và cả hiệu chỉnh một số chi tiết liên quan đến các bức ảnh để
có được bộ ảnh tương đối hoàn chỉnh như hôm nay.
Phần phụ lục
cuối cùng phác hoạ vài nét về đơn vị giúp việc Uỷ ban Đối ngoại qua các nhiệm kỳ
là Vụ Đối ngoại Văn phòng Quốc hội. Nhiều báo cáo tổng kết nhiệm kỳ của Uỷ ban
Đối ngoại đã khẳng định vai trò quan trọng của Vụ Đối ngoại và sự cần thiết phải
tăng cường củng cố, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ này.
Dù đã rất cố gắng, cuốn sách
vẫn chưa đáp ứng được ý tưởng tốt đẹp và mong muốn chính đáng của nhiều người.
Rất mong các vị đại biểu Quốc hội, các bạn đọc, các thành viên Uỷ ban Đối ngoại
qua các nhiệm kỳ và nhất là các vị đã nhiệt tình góp sức cho sự ra đời của cuốn
sách thông cảm, lượng thứ và góp ý kiến về những khiếm khuyết của cuốn sách này.
Mong rằng những khiếm khuyết ấy sẽ được bổ cứu; trong một tương lai không xa,
cuốn sách sẽ được viết tiếp với những bổ sung cần thiết, đầy đủ, cụ thể và sâu
sắc hơn.
Nhân dịp này, xin chân thành
cảm ơn các vị đã trực tiếp tham gia xây dựng nội dung cuốn sách, cám ơn sự đóng
góp tích cực của các thế hệ cán bộ Văn phòng Quốc hội đã lặng lẽ sưu tập từng tư
liệu, đã chăm chú dõi theo từng con chữ để có được những trang sách hôm nay.
Dù chưa mãn nguyện nhưng sự ra
đời của cuốn sách cũng đã là một niềm vui. Xin được xem cuốn sách này như một
lời tri ân của chúng tôi đối với Đảng, với nhân dân, với những người có trách
nhiệm đã tạo điều kiện cho cán bộ đối ngoại của Quốc hội hoàn thành nhiệm vụ đầy
vinh dự của mình.
Hà Nội, ngày 20 tháng 5 năm
2007
Ngày bầu cử đại biểu Quốc
hội khoá XII
CHỦ NHIỆM UỶ BAN ĐỐI NGOẠI
KHOÁ XI
Vũ Mão