Ủy ban Pháp luật họp phiên toàn thể lần thứ 9: Thẩm tra báo cáo của Chính phủ về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo năm 2022
Quang cảnh phiên họp
Cùng dự phiên họp có Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu, đại diện Thường trực Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, các Ban thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc, đại diện lãnh đạo các cơ quan hữu quan cùng các Phó Chủ nhiệm và các thành viên của Ủy ban Pháp luật của Quốc hội.
Trước đó, tại phiên họp thứ 15, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về Báo cáo của Chính phủ về tình hình thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2022. Trên cơ sở ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan đã hoàn thiện một bước báo cáo chính thức để gửi đến Quốc hội và gửi Ủy ban Pháp luật thẩm tra chính thức.
Hoàn thiện thể chế gắn với tổ chức thi hành pháp luật đóng góp trực tiếp vào phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội
Trình bày báo cáo của Chính phủ về tình hình thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2022, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu cho biết, trong bối cảnh năm 2021 và năm 2022 diễn ra nhiều sự kiện trọng đại của đất nước, trong nước gặp nhiều khó khăn, thách thức do ảnh hưởng từ tình hình thế giới cũng như những vấn đề mới nảy sinh cần giải quyết, xử lý, đặc biệt là trong bối cảnh nhất là diễn biến phức tạp của đại dịch COVID-19 thì công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế gắn với công tác tổ chức thi hành pháp luật tiếp tục được xác định là nhiệm vụ quan trọng, đóng góp trực tiếp vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội của đất nước; khắc phục hậu quả sau đại dịch COVID-19, phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội.
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu trình bày báo cáo của Chính phủ
Trong năm qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục tăng cường chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương thực hiện tốt các nhiệm vụ tham mưu hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhất là việc chuẩn bị các dự án luật, pháp lệnh, dự thảo nghị quyết trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Chính phủ xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm năm 2022 là xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật, tập trung thể chế hóa những quan điểm, chủ trương, định hướng của Đảng, chính sách của Nhà nước; thực hiện đúng tiến độ, bảo đảm chất lượng các nhiệm vụ xây dựng pháp luật theo Kế hoạch số 81/KH-UBTVQH15 ngày 05/11/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội triển khai thực hiện Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị và Đề án định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV; siết chặt kỷ luật, kỷ cương, đề cao trách nhiệm, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác xây dựng pháp luật. Bảo đảm tiến độ, chất lượng thực hiện Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2022 của Quốc hội, kịp thời ban hành văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn để triển khai đồng bộ, hiệu quả Chương trình phòng, chống dịch COVID-19 và Chương trình phục hồi và phát triển KTXH”; ưu tiên, chú trọng công tác hoàn thiện thể chế, sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật, nhất là các vấn đề thực tiễn mới phát sinh, cần điều chỉnh để tháo gỡ các vướng mắc về cơ chế, chính sách, tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội.
Công tác tổ chức triển khai thi hành pháp luật và xây dựng, ban hành văn bản quy định chi tiết tiếp tục là một trong những nhiệm vụ quan trọng, được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ dành nhiều thời gian chỉ đạo sát sao, thường xuyên, trực tiếp và cụ thể. Trong đó, tập trung nâng cao chất lượng công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật, đa dạng hóa các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật theo định hướng chuyển đổi số, đẩy mạnh truyền thông chính sách pháp luật; đẩy nhanh tiến độ xây dựng xây dựng, ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành luật, pháp lệnh.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Thị Mai Phương trình bày dự thảo báo cáo thẩm tra
Tính từ ngày 01/10/2021 đến ngày 15/9/2022, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ có nhiệm vụ xây dựng, ban hành 110 văn bản quy định chi tiết. Trong đó có 75/110 văn bản (52 nghị định, 10 quyết định, 13 thông tư) quy định chi tiết các luật, nghị quyết có hiệu lực trước ngày 15/9/2022, đến nay Chính phủ đã ban hành được 59/75 văn bản, còn lại 16/75 văn bản nợ, chưa ban hành (11 nghị định, 05 quyết định). Đối với 35/110 văn bản (18 nghị định, 17 thông tư) quy định chi tiết các luật, nghị quyết có hiệu lực sau ngày 15/9/2022, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã và đang chỉ đạo các bộ, cơ quan ngang bộ xây dựng, trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền.
Thảo luận tại phiên họp, các đại biểu đánh giá cao việc Chính phủ đã nghiêm túc chuẩn bị Báo cáo có chất lượng, đúng thời hạn, nội dung theo yêu cầu tại Thông báo Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về nội dung này. Báo cáo đã phản ánh khả toàn diện và sát thực tình hình thi hành Hiến pháp, luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong thời gian từ ngày 01/10/2021 đến ngày 15/9/2022; đánh giá những mặt làm được, chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập để từ đó xác định các nhiệm vụ, giải pháp và dưa ra kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng của công tác này trong thời gian tới.
Các cơ quan đã thể hiện rõ tinh thần đồng hành và lập pháp chủ động
Cơ bản tán thành với những kết quả đạt được trong công tác tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, pháp lệnh, nghị quyết năm 2022 đã nêu trong Báo cáo của Chỉnh phủ, các đại biểu đánh giá cao kết quả ở nhiều nội dung, trong đó nhấn mạnh, công tác chỉ đạo, điều hành của Chính phủ trong xây dựng, hoàn thiện thể chế và tổ chức thi hành pháp luật có nhiều chuyển biến tích cực, trở thành công tác trọng tâm, thường xuyên với nhiều đổi mới, sáng tạo hiệu quả, thích ứng với tình hình mới, là cơ sở quan trọng để thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh nước ta thời gian qua phải đối mặt với nhiều thách thức, khó khăn do tình hình dịch COVID-19 và sức ép lạm phát cao, rủi ro thị trường tài chính, tiền tệ gia tăng, chuỗi cung ứng đứt gãy, thị trường bị ảnh hưởng.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng phát biểu tại phiên họp
Đồng thời, trên cơ sở kết quả nghiên cứu, rà soát theo yêu cầu của các nhiệm vụ lập pháp được giao theo Kế hoạch số 81/KH-UBTVQH15, Chính phủ đã đề xuất đưa vào chương trình và triển khai xây dựng nhiều dự án luật quan trọng để thực hiện mục tiêu “Xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khá thi, công khai, minh bạch, ổn định, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trọng tâm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm yêu cầu phát triển nhanh, bền vững” theo yêu cầu tại Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng và Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết Kết luận 19-KL/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV đã khẳng định yêu cầu coi trọng chất lượng chứ không chạy theo số lượng, những gì chín rõ đã được thực tiễn kiểm nghiệm đạt sự đồng thuận cao mới ban hành luật. Do đó các đề xuất xây dựng luật phải đảm bảo tính khả thi, năng lực soạn thảo, thẩm tra của các cơ quan. Nhờ đề án định hướng chương trình xây dựng luật pháp luật được triển khai đồng bộ chủ động nhịp nhàng. Trong đó, các cơ quan của Quốc hội đã chủ động vào cuộc từ sớm, từ xa như tinh thần chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội là không chờ cơ quan chủ trì soạn thảo hoàn thành xong dự thảo và trình sang Quốc hội mới tiến hành nghiên cứu thẩm tra. Mà ngay từ khi dự án được đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh đến khi soạn thảo, các cơ quan của Quốc hội đã có sự phối hợp chặt chẽ với cơ quan chủ trì soạn thảo để nghiên cứu, khảo sát thực tế, tọa đàm cùng tham gia ý kiến. Các cơ quan của Quốc hội đồng hành với cơ quan trình các dự án, dự thảo, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nêu rõ.
Các đại biểu tham dự phiên họp
Dẫn chứng từ dự án Luật Đất đai (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, Chủ tịch Quốc hội đã trực tiếp chủ trì các buổi làm việc với Bộ tài nguyên và Môi trường – cơ quan chủ trì soạn thảo, Ủy ban Kinh tế - cơ quan chủ trì thẩm tra và các cơ quan hữu quan để nghe báo cáo về tình hình triển khai và có định hướng chỉ đạo. Đồng thời trong quá trình thẩm tra dự án Luật này, không chỉ Ủy ban Kinh tế là cơ quan chủ trì thẩm tra mà dưới sự chỉ đạo thống nhất của Ủy ban Thường vụ Quốc hội các Ủy ban khác của Quốc hội đã cùng phối hợp và tiến hành thẩm tra nội dung liên quan đến phạm vi lĩnh vực phụ trách.
Thời gian tới, Ủy ban Pháp luật sẽ tổ chức hội thảo để lấy ý kiến, đánh giá tính thống nhất của dự án Luật Đất đai (sửa đổi) với các luật có liên quan trong hệ thống pháp luật. Bởi đây là dự án Luật lớn, khó và phức tạp, do đó khi bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của hệ thống pháp luật thì Luật Đất đai sau khi được sửa đổi mới phát huy được hiệu quả. Ngược lại nếu làm không tốt, không bảo đảm các nguyên tắc này thì luật sẽ không triển khai được và sẽ trở lại vòng luẩn quẩn “luật này trói luật kia”. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cũng nhấn mạnh trách nhiệm bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của hệ thống pháp luật là của tất cả các cơ quan của Quốc hội và Ủy ban Pháp luật đóng vai trò cơ quan “gác gôn” sau cùng.
Hay như Nghị quyết về sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính và Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 về phân loại đô thị vừa được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua, Chủ tịch Quốc cũng đã cùng Phó Chủ tịch Quốc hội phụ trách bố trí thời gian làm việc để nghe Ủy ban Pháp luật, Bộ Nội vụ, Bộ Xây dựng báo cáo nội dung dự kiến sửa đổi, bổ sung, quan điểm chỉ đạo, một số vấn đề lớn đặt ra…để bảo đảm chất lượng nội dung dự án nghị quyết và đến khi thông qua đạt đồng thuận cao. Từ những phân tích trên, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, thời gian qua tinh thần đồng hành và lập pháp chủ động đã được thể hiện rõ.
Quan tâm đến chất lượng, số lượng đội ngũ cán bộ làm công tác pháp chế
Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, các đại biểu đề nghị quan tâm, làm rõ thêm nguyên nhân và giải pháp khắc phục đối với một số hạn chế, bất cập nhất là các tồn tại, hạn chế đã được chỉ ra trong các năm trước đây nhưng chưa được khắc phục triệt để như việc chấp hành thời gian trình dự án theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; tình trạng nợ đọng văn bản quy định chi tiết, có tình trạng không dự thảo văn bản quy định chi tiết thi hành luật được chuẩn bị sơ sài nên cơ quan của Quốc hội được giao chủ trì, phối hợp thẩm tra không có cơ sở xem xét, đánh giá đầy đủ tác động của nội dung giao quy định hoặc quy định chi tiết.
Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật Tô Văn Tám
Ngoài ra, một số tồn tại mới phát sinh như tình trạng lạm dụng bổ sung nội dung vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh sát thời gian diễn ra kỳ họp Quốc hội, đề xuất xem xét thông qua theo quy trình rút gọn…dẫn đến thiếu thời gian đánh giá tác động kỹ lưỡng, ảnh hưởng đến công tác thẩm tra cũng như xem xét quyết định của Quốc hội là vấn đề cần được quan tâm làm rõ, bảo đảm chỉ thực sự xem xét theo quy trình rút gọn với những nội dung thực sự cấp bách, bức thiết, đáp ứng điều kiện Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ pháp chế ở một số nơi còn hạn chế về chất lượng và số lượng. So với 10 năm trước khi thực hiện Nghị định số 55/2011/NĐ-CP thì trình độ đào của người làm công tác pháp chế có tăng lên, tuy nhiên vẫn còn khoảng cách lớn trong việc đáp ứng tiêu chuẩn theo quy định. Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật Tô Văn Tám cho biết số lượng cán bộ pháp chế trong cả nước hiện có rất ít, ảnh hưởng đến chất lượng xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật, nhất là ở địa phương. Đại biểu nhấn mạnh nếu đã xác định xây dựng thể chế là 1 trong 3 khâu đột phá quan trọng thì cần phải có đầu tư về con người. Cùng quan điểm, Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình Trần Thị Hồng Thanh đề nghị nêu thêm thực trạng, làm rõ nguyên nhân và có giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác pháp chế, trong đó cần có tổng kết đánh giá thực tiễn triển khai trong đó có tổng kết Nghị định số 55/2011/NĐ-CP, đề xuất sửa đổi bổ sung phù hợp với tình hình mới.
Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình Trần Thị Hồng Thanh
Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình Trần Thị Hồng Thanh cũng đề nghị cần thẳng thắn nhìn nhận chất lượng công tác tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật, để từ đó có giải pháp phù hợp. Đại biểu đề nghị thực sự đổi mới nội dung phương pháp tuyên truyền, đi sâu phân tích nội dung người dân cần. Liên quan đến vấn đề này Ủy viên Ủy ban Pháp luật Phạm Văn Hòa cho rằng cần có cơ chế, tăng kinh phí cho công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật gắn với từng nhóm chủ thể, từng đối tượng tác động của các luật; có định hướng thông tin tuyên truyền có trọng tâm trọng điểm về các dự án luật.
Ngoài ra, về tổng thể các giải pháp cho thời gian tới, các đại biểu đề nghị Chính phủ, các cơ quan trong thời gian tới cần quan tâm đẩy nhanh tiến độ soạn thảo, trình, ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành các luật có hiệu lực trong thời gian tới. Đẩy mạnh việc triển khai thi hành luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, xác định rõ trách nhiệm, quan tâm bảo đảm dù nguồn lực cho công tác tổ chức thi hành pháp luật. Tăng cường, đổi mới công tác tuyên truyền, giáo dục chính sách, pháp luật. Chỉ đạo xây dựng và thống nhất thực hiện quy trình, thủ tục rà soát văn bản quy phạm pháp luật. Nâng cao chất lượng, kịp thời xử lý kết quả rà soát các văn bản có mâu thuẫn, chồng chéo, không còn phù hợp với thực tiễn.
Một số hình ảnh tại phiên họp:
Quang cảnh phiên họp
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Thị Mai Phương trao đổi tại phiên họp
Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Nguyễn Hải Nam cho biết dự án Luật Đất đất đai (sửa đổi) liên quan đến 22 luật khác trong hệ thống pháp luật do đó cần quan tâm chú trọng bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong việc tiếp cận các dự thảo dự án.
Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thị Kim Anh lưu ý đến nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tới cần quan tâm bảo đảm kỉ luật kỉ cương công tác xây dựng pháp luật nhất là tuân thủ thời gian trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội theo đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; cùng với đó cần quan tâm đúng mức chất lượng khắc phục tính hình thức trong báo cáo đánh giá tác động. Nhấn mạnh khắc phục tình trạng chậm ban hành văn bản hướng dẫn thi hành, đại biểu đạt vấn đề nên chăng kéo dài thời điểm có hiệu lực của luật để bảo đảm có đủ thời gian cho các cơ quan xây dựng, ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành luật để bảo đảm khi luật có hiệu lực thì cũng có các văn bản hướng dẫn có hiệu lực đồng thời
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Trường Giang quan tâm đến việc ban hành văn bản hướng dẫn thi hành, có những dự thảo nghị định trong hồ sơ dự án luật chưa được chú trọng đầu tư về chất lượng, thiếu đánh giá tác động và dự kiến nguồn lực thi hành luật gồm cả nhân lực vật lực soạn thảo nghị định dẫn đến khi triển khai gặp nhiều vương mắc, dẫn đến chậm ban hành văn bản. Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cũng đặt vấn đề Nghị định 55/2011/NĐ-CP không đi vào cuộc sống, cần có phân tích đánh giá tình hình, nguyên nhân để có giải pháp hướng đến nâng cao chất lượng đội ngũ làm công tác pháp chế.
Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Tĩnh Trần Đình Gia chia sẻ tại các các địa phương gặp nhiều vướng mắc khó khăn trong triển khai thực hiện các chủ trương phát triển kinh tế - xã hội nhất là những vấn đề mới, thiếu khung pháp lý tạo cơ sở cho tổ chức thực hiện. Do đó, đại biểu đề nghị Chính phủ, các cơ quan ở trung ương lắng nghe ý kiến của địa phương, cơ sở để nắm những vướng mắc trong thể chế, gỡ rối cho địa phương. Ngoài ra, đại biểu cũng đề nghị quan tâm để chất lượng tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật thực chất hơn, gắn với nhóm chủ thể đặc thù.
Ủy viên Ủy ban Pháp luật Phạm Văn Hòa cho biết hiệu quả công tác tuyên truyền pháp luật tại địa phương rất hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi pháp luật. Đại biểu đề nghị cần có cơ chế nhất là bố trí kinh phí để bảo đảm cho công tác tuyên truyền cho người dân, có định hướng thông tin tuyên truyền có trọng tâm trọng điểm về các dự án luật
Thứ trưởng Bộ Tư pháp giải trình làm rõ một số vấn đề đại biểu quan tâm
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng kết luận nội dung thảo luận