Phát biểu khai mạc, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh chất vấn là dịp để các đại biểu Quốc hội thay mặt đồng bào, cử tri cả nước đặt câu hỏi để các Bộ trưởng, trưởng ngành trả lời về những vấn đề quan trọng như khó khăn trong tình hình sản xuất kinh doanh; đảm bảo tốc độ tăng trưởng kinh tế bền vững, ổn định nền kinh tế vĩ mô. Bên cạnh đó là những vấn đề về quản lý đất đai; bảo vệ môi trường; giải quyết khiếu nại, tố cáo; bảo đảm trật tự an toàn xã hội để mọi người dân có cuộc sống bình yên. Chất vấn là dịp thấy rõ được trách nhiệm của các bộ, ngành và cá nhân các bộ trưởng, trưởng ngành, đồng thời đưa ra được các giải pháp, tạo được sự chuyển biến trong tình hình.
Chủ tịch Quốc hội cho biết trong 2 ngày rưỡi, bên cạnh phần trả lời chất vấn trực tiếp của 4 Bộ trưởng: Tài nguyên và Môi trường, Kế hoạch và Đầu tư, Công an và Công Thương, Quốc hội sẽ nghe báo cáo, giải trình thêm của một số bộ trưởng phụ trách lĩnh vực, làm rõ các vấn đề quan trọng mà đại biểu Quốc hội và cử tri cả nước đang quan tâm.
Cuối phiên chất vấn, trả lời chất vấn, thay mặt Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc sẽ làm rõ thêm một số vấn đề về điều hành thực hiện kế hoạch kinh tế-xã hội năm 2012 và trực tiếp trả lời các câu hỏi của đại biểu Quốc hội.
Giải quyết và trả lời kịp thời nhiều kiến nghị của cử tri
Báo cáo kết quả giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri gửi đến kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XIII, Trưởng Ban dân nguyện của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Nguyễn Đức Hiền nêu rõ nhìn chung, trong phạm vi trách nhiệm của mình, các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ cơ bản đã trả lời kịp thời kiến nghị của cử tri. Việc tiếp thu, giải quyết và trả lời kịp thời nhiều kiến nghị cụ thể đã góp phần tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, trong đó có nhiều vấn đề bức xúc của đời sống xã hội, góp phần tích cực vào việc củng cố niềm tin của cử tri, đồng thời, tích cực trong việc tổ chức nghiên cứu, thực hiện kiến nghị của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sau giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri tại các kỳ họp trước.
Tuy nhiên, việc giải quyết kiến nghị của cử tri vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như vẫn còn một số bộ, ngành giải quyết, trả lời kiến nghị của cử tri còn chậm; có trường hợp giải quyết, trả lời kiến nghị của cử tri còn chung chung, chủ yếu là trích dẫn quy định của pháp luật...
Giải quyết hài hòa lợi ích trong thực hiện chính sách, pháp luật về đất đai
Là người mở đầu phiên chất vấn, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Minh Quang đã nhận được nhiều câu hỏi liên quan đến các nhóm vấn đề như quản lý đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng; ô nhiễm môi trường các làng nghề, cơ sở chế biến; nạn phá rừng, khai thác khoáng sản trái phép, tự phát; chính sách, pháp luật về đất đai, xây dựng thủy điện... cùng với đó là trách nhiệm của Bộ trong quản lý, điều hành, các giải pháp khắc phục những hạn chế.
Là người chất vấn đầu tiên, đại biểu Nguyễn Anh Sơn (Nam Định) bày tỏ lo ngại trước những bất cập xung quanh vấn đề giao đất, thu hồi đất, đền bù, giải phóng mặt bằng nhiều năm qua, gây bức xúc cho cử tri cả nước và cho rằng đây là một trong những nguyên nhân gây bất ổn xã hội. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết những giải pháp cụ thể để giải quyết tình trạng này.
Đề cập đến việc trên 70% đơn thư khiếu nại tố cáo là về đất đai, đại biểu Nguyễn Thị Kim Bé (Kiên Giang) đề nghị Bộ trưởng nêu rõ trách nhiệm của ngành trong giải quyết các vấn đề bức xúc và đặt câu hỏi "Tại sao kết quả giải quyết khiếu nại trên 90% nhưng người dân quay lại khiếu kiện vẫn nhiều?."
Trả lời các chất vấn, Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang cho rằng việc thu hồi đất, giải phóng mặt bằng không đơn giản, do nhiều nguyên nhân như việc tổ chức thực hiện bồi thường, hỗ trợ tái định cư ở một số dự án chưa đảm bảo dân chủ, công khai; việc tiến hành còn chưa kiên quyết...
Bộ trưởng nêu rõ nguyên nhân cơ bản là giá đất bồi thường còn thấp, chưa chú trọng quy định bắt buộc xây dựng khu tái định cư, tạo việc làm mới, chuyển nghề cho người bị thu hồi đất. Mặt khác, thời gian qua có sự mâu thuẫn, chưa cân bằng giữa lợi ích của Nhà nước, người dân bị thu hồi đất và chủ đầu tư; giá đất bồi thường còn thấp...
Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng cho rằng từ khi thực hiện Nghị định 69 năm 2009 (quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư), công tác bồi thường có bước tiến đáng kể. Theo Bộ trưởng, hiệu quả lớn nhất trong thực hiện Nghị định này là đã giải quyết cơ bản những vấn đề bức xúc như giá đất, bồi thường, hỗ trợ, quyền lợi người bị thu hồi đất được cải thiện so với trước đây, khiến người dân đồng tình hơn.
Báo cáo thêm về tình hình giải quyết khiếu nại, tố cáo tồn đọng, kéo dài, theo Tổng Thanh tra Chính phủ Huỳnh Phong Tranh, nội dung khiếu nại, tố cáo trong 4 năm qua phần lớn là về bồi thường tái định cư, khiếu nại, tranh chấp hộ dân qua các thời kỳ chưa được thực hiện, đòi lại đất cho thuê, mượn... Có thể thấy, việc đền bù giải phóng mặt bằng, đất đai khá phức tạp, dẫn đến khiếu nại đông người, gây mất trật tự an toàn xã hội. Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo việc tiếp công dân trong thời gian tới cần tập trung trung giải quyết những vụ việc còn tồn đọng, kéo dài, chưa giải quyết dứt điểm, người dân còn quay lại khiếu kiện. Kết quả rà soát cho thấy, 55/63 tỉnh, thành phố có vụ việc còn tồn đọng, đến hết năm 2012 sẽ cơ bản được xử lý. Đến nay vẫn còn 904 vụ việc cả ở Trung ương và địa phương còn tồn đọng.
Về chất vấn của đại biểu Nguyễn Minh Lâm (Long An) về một vấn đề được nhiều cử tri và người dân quan tâm là thời hạn sử dụng đất, Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang cho biết Bộ đã nghiên cứu đề nghị mở rộng thời hạn sử dụng đất để người dân yên tâm sử dụng và sử dụng hiệu quả theo hướng nâng thời hạn sử dung đối với đất nông nghiệp lên khoảng 50 năm... Mức hạn điền sắp tới có thể nâng lên gấp 5-10 lần, đi kèm với giải pháp thuế để tránh đầu cơ; chủ yếu phục vụ người trực tiếp sản xuất.
Phấn đấu năm 2013 hoàn thành cơ bản cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
Trả lời chất vấn của đại biểu Võ Kim Cự (Hà Tĩnh) về việc hoàn thành cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người dân vào năm 2010, Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang cho biết đối với một số loại đất như đất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất ở nông thôn, tỷ lệ đã cấp giấy chứng nhận đạt trên 85%. Hai loại hiện nay đang còn thấp là đất đô thị đạt 63% và đất chuyên dùng khoảng 60%.
Theo Bộ trưởng, bên cạnh các nguyên nhân bao gồm giấy tờ không hợp lệ, nguồn gốc đất phức tạp, có vi phạm trong xây dựng, thiếu cán bộ chuyên môn có trình độ thì một nguyên nhân quan trọng, lý do cơ bản khiến việc cấp sổ đỏ bị chậm là kinh phí. Hiện cần tới 30.000 tỷ đồng kinh phí để hoàn thành đo đạc. Cùng với những thay đổi phức tạp liên quan đến đất đô thị như chuyển đổi, mua bán…, Bộ trưởng cho rằng đến năm 2015 mới có thể hoàn thành về cơ bản cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất vì thực tế rất nhiều vấn đề.
Giải trình thêm về vấn đề chính sách tài chính đối với đền bù, giải phóng mặt bằng, theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Vương Đình Huệ, trên cơ sở quy định chung của Chính phủ, các địa phương căn cứ tình hình thực tế của địa phương mình để ban hành quy định cụ thể về bồi thường, hỗ trợ tái định cư trên nguyên tắc bảo đảm quyền hợp pháp của người dân có đất bị thu hồi. Ngoài ra, chính sách của Nhà nước còn hỗ trợ người dân như hỗ trợ di dời, hỗ trợ đào tạo, tái định cư, đảm bảo người chưa có chỗ ở sẽ có chỗ ở, ít nhất bằng với nơi cũ, người mất việc làm có điều kiện chuyển đổi việc làm.
Liên quan đến vấn đề tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất còn chậm, theo Bộ trưởng Vương Đình Huệ, tuy có vướng mắc, khó khăn về kinh phí nhưng vấn đề chủ yếu là do khâu tổ chức, thực hiện của các cơ quan chức năng.
Bộ trưởng cho biết, tại Nghị quyết 02 (ngày 9/1/2008), Chính phủ đã giao Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố bố trí tối thiểu 10% tiền thu từ quyền sử dụng đất để hỗ trợ công tác đo đạc, lập dữ liệu hồ sơ địa chính, cấp giấy chứng nhận. Ngoài ra, Nhà nước cũng hỗ trợ trực tiếp cho người dân với mục tiêu tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ gia đình, cá nhân hợp thức hóa quyền sử dụng đất, đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tăng cường minh bạch hóa.
Cho ý kiến về vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho rằng chính sách đều đã có đủ mà đến năm 2015 mới hoàn thành cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là quá chậm. Cần lưu ý cả trách nhiệm của địa phương, là nơi trực tiếp cấp giấy chứng nhận cho dân, “đến 2013 phải xong” bởi đây là nguyện vọng và đòi hỏi của nhân dân.
Trước yêu cầu này, Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang cho rằng để đạt mục tiêu đến năm 2013 cơ bản hoàn thành cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, rất cần có sự ủng hộ của các địa phương và Bộ Tài chính.
Giải quyết vướng mắc trên cơ sở pháp luật
Trả lời chất vấn của đại biểu Bùi Thị An (Hà Nội) và một số đại biểu về tiến độ giải quyết một số vụ cưỡng chế, thu hồi đất vừa qua như tại Tiên Lãng (Hải Phòng), Văn Giang (Hưng Yên).... và những giải pháp đặt ra, Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang cho rằng đây là những vụ việc đáng tiếc và là bài học kinh nghiệm sâu sắc trong công tác quản lý. Để xảy ra các vụ việc đáng tiếc này, có trách nhiệm của địa phương, trách nhiệm của những người làm công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện những văn bản pháp luật.
Bộ trưởng nêu rõ quan điểm rằng trách nhiệm của các cơ quan nhà nước đến đâu, đúng sai thế nào phải được làm rõ; trách nhiệm của người sử dụng đất, của tổ chức, cá nhân sử dụng đất phải làm rõ và giải quyết trên cơ sở pháp luật.
Đối với vụ Tiên Lãng, Bộ trưởng cho biết ngay sau khi có kết luận của Thủ tướng, Bộ Tài nguyên và Môi trường và Ủy ban Nhân dân thành phố Hải Phòng đã phối hợp chỉ đạo huyện Tiên Lãng giải quyết một số việc; giao cho gia đình ông Đoàn Văn Vươn được tiếp tục sử dụng nhưng với hình thức thuê đất theo quy định của luật hiện hành.
Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đã có văn bản yêu cầu Chủ tịch Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trong cả nước kiểm tra lại việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven sông, ven biển. Đất này trong luật cũng như trong nghị định chưa được đề cập thỏa đáng nên trong quá trình sử dụng, vận dụng ở các địa phương có thể có vấn đề này, vấn đề khác.
Bộ cũng đã tổ chức các đoàn kiểm tra một số tỉnh, chủ yếu là phía Bắc có nhiều diện tích bãi bồi ven sông, ven biển. Về cơ bản, các địa phương cho thuê theo đúng quy định hiện hành của pháp luật.
Về vụ việc tại Văn Giang (Hưng Yên), theo Bộ trưởng, việc cưỡng chế vừa qua là trong quá trình thực thi pháp luật đất đai tại địa phương đối với một dự án đã được phê duyệt từ lâu. Vừa qua, Bộ Tài nguyên Môi trường đã cử đoàn công tác xuống địa phương, ghi nhận ý kiến của người dân đề nghị thu hẹp diện tích dự án chứ không phàn nàn về chuyện chính sách đền bù hỗ trợ.
"Không hy sinh môi trường vì mọi giá"
Cũng trong phiên chất vấn, Bộ trưởng Tài nguyên-Môi trường đã trả lời các câu hỏi của đại biểu về tình trạng ô nhiễm môi trường các lưu vực sông và làng nghề, khu công nghiệp. Đặc biệt là chất vấn của đại biểu Bùi Thị An (Hà Nội): Bao giờ các dòng sông xanh trở lại? Bao giờ người dân được sống sạch sẽ, trong lành? Các giải pháp đột phá của Bộ đối với vấn đề này. Vấn đề môi trường dòng sông, lưu vực sông và tăng cường quản lý để sớm khắc phục được những tồn tại về môi trường và đạt được mục tiêu có được môi trường các dòng sông tốt, tạo điều kiện cho sinh hoạt, cho sản xuất, cho đời sống của nhân dân là những vấn đề lớn mà Bộ trưởng đã trả lời các đại biểu.
Theo Bộ trưởng, đây là vấn đề bức bách, nan giải song trong bối cảnh nguồn lực cho lĩnh vực này có hạn; ý thức của người dân và doanh nghiệp có lúc có nơi còn hạn chế; việc xả thải lại liên quan đến nhiều đối tượng, quan điểm của Bộ là "không hy sinh môi trường vì mọi giá". Vấn đề đặt ra hiện nay là phải làm tốt công tác thẩm định theo Luật Tài nguyên môi trường, xử phạt nghiêm vi phạm...Tới đây, Bộ sẽ tiếp tục kiểm tra và có biện pháp, nếu khu công nghiệp không có hệ thống xử lý nước thải, chất thải sẽ không cho hoạt động.
Về quản lý ô nhiễm môi trường làng nghề như chất vấn của đại biểu Tô Văn Tám (Kon Tum), Bộ trưởng cho rằng, quá trình sản xuất tại các làng nghề mang tính tự phát, thực tế tổ chức thực hiện, giám sát, kiểm tra, xử phạt, hỗ trợ chưa được thực hiện tốt... do đó đây vẫn là vấn đề hết sức khó khăn. Trách nhiệm là của Ủy ban Nhân dân các cấp, trong đó trực tiếp là Ủy ban Nhân dân cấp xã và chỉ đạo của tỉnh, của Bộ Tài nguyên và Môi trường và các bộ liên quan.
Liên quan đến việc phục hồi các dòng sông chết, Bộ trưởng khẳng định quyết tâm “làm xanh lại” nhưng trong thời gian bao lâu thì chưa thể nói trước. Tuy nhiên, theo lộ trình, đến 2020, không thể không giải quyết các vấn đề cơ bản về bảo vệ môi trường. Theo Bộ trưởng, các vấn đề phục hồi các dòng sông chết, xả nước ở các công trình thủy điện làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái... cần được quan tâm, trong đó có phần trách nhiệm của Bộ Tài nguyên và Môi trường khi thẩm định, đánh giá tác động. Cùng với đó, trách nhiệm là của các địa phương, tăng cường ý thức của người dân và doanh nghiệp và công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát.
Trong phiên chất vấn, Bộ trưởng các Bộ Xây dựng, Kế hoạch và Đầu tư cũng đã thông tin thêm về những vấn đề liên quan đến lĩnh vực mình phụ trách, liên quan đến vấn đề sử dụng đất còn lãng phí qua các khu công nghiệp chưa lấp đầy, qua quy hoạch làm các dự án đô thị, các khu công nghiệp, các khu dân cư chưa bám sát quy hoạch, quy hoạch chưa tốt dẫn đến còn lãng phí.
Kết luận nội dung chất vấn Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đánh giá cao không khí thẳng thắn, tinh thần xây dựng; cách đặt câu hỏi rõ ràng, đi thẳng vào vấn đề của các đại biểu và phần trả lời tương đối đầy đủ của Bộ trưởng.
Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý Bộ Tài nguyên và Môi trường cần có nhiều biện pháp tốt hơn công tác quản lý đất đai, nhất là trong việc sửa đổi Luật đất đai sắp tới.../.