Luật Đất đai đã ra đời hơn 30 năm, với 5 lần sửa đổi, bổ sung và gần nhất là vào năm 2013. Nhiều ý kiến cũng như Tờ trình của Chính phủ đã chỉ ra, sau 7 năm, bên cạnh những kết quả đạt được, Luật Đất đai 2013 đã lộ rõ nhiều bất cập, chồng chéo so với các Luật khác dẫn đến việc mập mờ về trách nhiệm quản lý, khó khăn trong quá trình tổ chức, thực hiện trong thực tiễn. Việc sử dụng đất ở nhiều nơi còn lãng phí, hiệu quả thấp; nhiều dự án chậm hoặc không đưa đất vào sử dụng; có tình trạng bỏ hoang đất nông nghiệp; nguồn lực về đất đai trong thời gian qua thiếu vắng của thị trường đất đai minh bạch, rõ ràng đã tác động xấu, làm méo mó quá trình đô thị; tình trạng tham nhũng, trục lợi và thất thoát nguồn thu ngân sách liên quan đến đất đai vẫn còn diễn ra.. Thực tế những năm qua, các kiến nghị, khiếu nại về lĩnh vực đất đai tiếp tục chiếm đa số trong tổng số đơn khiếu nại.
Trước những bất cập nêu trên, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng, cần nhanh chóng sửa đổi Luật Đất đai năm 2013 và kỳ vọng, việc sửa đổi Luật Đất đai sẽ giải quyết một cách căn cơ những bất cập của Luật hiện hành; khắc phục được sự chồng chéo giữa các Luật; giải quyết tình trạng thiếu nhà ở, đất ở những vùng khó khăn; đồng thời tạo ra đột phá trong cải cách thể chế, khơi thông các nguồn lực đất đai để thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội... Ngoài ra, việc sửa đổi Luật Đất đai năm 2013 cũng góp phần làm cho thị trường đất đai minh bạch và sử dụng hiệu quả hơn.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu tại cuộc làm việc với Bộ Tài nguyên và Môi trường về các nội dung liên quan đến công tác chuẩn bị dự án Luật Đất đai (sửa đổi).
Tại Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa XV đã quyết định đưa dự án Luật Đất đai (sửa đổi) vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2022. Theo đó, dự án Luật Đất đai (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ 3. Đây là Dự Luật được chờ đợi để giải quyết những bất cập trong quản lý đất đai hiện nay.
Theo nhận định của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Luật Đất đai (sửa đổi) là dự luật lớn, có nhiều nội dung phức tạp, tác động sâu rộng nhiều mặt đến kinh tế - xã hội và đời sống Nhân dân, cần có thời gian để chuẩn bị, xem xét, đánh giá một cách kỹ lưỡng, thận trọng. Vì vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội không ban hành ngay Nghị quyết về đất đai (trong khi chờ sửa luật) và cho giữ dự án Luật này trong Chương trình cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 3 và thứ 4 (năm 2022) để thông qua vào năm 2023.
Trong cuộc làm việc với Bộ Tài nguyên và Môi trường mới đây, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nêu rõ, Luật Đất đai giữ vị trí trung tâm trong hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai, có tầm quan trọng đặc biệt, phạm vi tác động rất rộng, tính chất phức tạp và rất khó, rất chuyên sâu. Trong quá trình tổng kết Nghị quyết 19 cũng đã cho thấy có nhiều nội dung mâu thuẫn, chồng chéo trong các luật chuyên ngành với Luật Đất đai, một số nội dung đã lạc hậu, nhiều vấn đề mới cũng đã phát sinh cần được nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện.
Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, việc sửa đổi Luật Đất đai là nhiệm vụ lập pháp trọng tâm của Quốc hội nhiệm kỳ Khóa XV. Với ý nghĩa và tầm quan trọng như vậy, Chủ tịch Quốc hội đặt ra một số yêu cầu cần quán triệt xuyên suốt quá trình nghiên cứu, sửa đổi Luật Đất đai. Trong đó, phải thể chế hóa kịp thời các chủ trương, định hướng lớn của Đảng về quản lý, sử dụng nguồn lực đất đai được thể hiện tại Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và tới đây là quan điểm của Trung ương sau khi tổng kết thực hiện Nghị quyết 19. Bên cạnh đó, cần bám sát quan điểm của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 39 về quản lý các nguồn lực, Hiến pháp năm 2013.
Phát biểu tại tại Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa XIV, đại biểu Ma Thị Thúy – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tuyên Quang, cho rằng hiện trong Luật Lâm nghiệp và Luật Đất đai có một số nội dung không thống nhất, còn chồng chéo nên rất khó triển khai thực hiện. Tại Điều 17 Luật Lâm nghiệp chỉ cho thuê rừng sản xuất trong khi Luật Đất đai lại cho thuê đất rừng sản xuất rừng phòng hộ, rừng đặc dụng.
Đại biểu Ma Thị Thúy – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tuyên Quang.
Cụ thể như tại khoản 4 Điều 136 đất dụng rừng phòng hộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định cho tổ chức kinh tế thuê đất rừng phòng hộ thuộc khu vực được kết hợp với kinh doanh cảnh quan, du lịch sinh thái, môi trường dưới tán rừng và tại khoản 5 Điều 137 đất rừng đặc dụng, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định cho tổ chức kinh tế thuê đất rừng đặc dụng thuộc khu vực được kết hợp với kinh doanh cảnh quan, du lịch sinh thái, môi trường dưới tán rừng để đảm bảo cuộc sống cho người làm nghề rừng, từ đó giúp họ gắn bó với rừng tự chủ trong quản lý rừng và luôn có ý thức thúc đẩy kinh tế rừng phát triển.
Đại biểu Ma Thị Thúy đề nghị Chính phủ quan tâm sửa đổi, bổ sung hoặc hướng dẫn cụ thể cho thuê rừng phòng hộ đặc dụng đảm bảo thống nhất giữa Luật Lâm nghiệp và Luật Đất đai để tạo thuận lợi trong người dân được giao khoán đất, rừng. Thực hiện quyền sử dụng đất sử dụng và sở hữu rừng theo quy định của pháp luật trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế hàng hóa hiện nay.
Đề cập về vấn đề phát triển đô thị và kinh tế đô thị liên qua đến đất đai, đại biểu Trần Văn Khải – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Nam, khẳng định, các đô thị và kinh tế đô thị ở nước ta đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, của vùng và của tỉnh. Vai trò đó đã và đang được xác định rõ trong chính sách phát triển của chúng ta. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII đã xác định mục tiêu đô thị hóa 45%, đồng thời đặt ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp về phát triển đô thị. Các nội dung trên đang được thể chế bằng Nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021-2025 sẽ được xem xét thông qua tại kỳ họp thứ nhất này.
Các báo cáo của Chính phủ và cơ quan thẩm tra của Quốc hội đã phác thảo ra một bức tranh sinh động, nhiều điểm sáng về phát triển đô thị trong thời gian qua và trong những năm tới. Một số kết quả cần ghi nhận, đó là hệ thống phát triển đô thị nhanh về số lượng, mở rộng về quy mô, nâng dần chất lượng theo hướng đồng bộ, xanh, thân thiện với môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Nhiều đại biểu Quốc hội kỳ vọng, việc sửa đổi Luật Đất đai năm 2013 sẽ giải quyết một cách căn cơ những bất cập của Luật hiện hành (ảnh minh họa).
Nếu như năm 1999, nước ta chỉ có 629 đô thị thì đến đến cuối 2019 nước ta đã có tới 835 đô thị. Theo định hướng phát triển đô thị đến năm 2025, cả nước ta sẽ có khoảng 1.000 đô thị. Mức độ đô thị hóa chiếm khoảng 45%. Bên cạnh các kết quả đạt được thì vấn đề đô thị còn không ít các tồn tại cần giải quyết. Đó là, sự phát triển không đồng bộ giữa mở rộng không gian đô thị và chất lượng đô thị. Chất lượng quy hoạch có lúc, có nơi còn thấp, chưa kiểm soát được quá trình biến động dân số tại các đô thị lớn. Số lượng các đô thị nhỏ còn nhiều, năng lực hệ thống hạ tầng đô thị, nhất là về giao thông, thoát nước, xử lý nước thải, rác thải chưa theo kịp được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và tốc độ gia tăng dân số đô thị, thiếu kết cấu giao thông đồng bộ, kết nối đô thị với nông thôn, giữa trung tâm và các khu vực ven đô thị với các khu công nghiệp.
Nghiên cứu quá trình đô thị hóa ở nước ta trong những năm qua, đại biểu Trần Văn Khải nhận thấy, hàng triệu công nhân lao động ngoại tỉnh làm việc tại các khu công nghiệp tập trung trên cả nước chưa được hưởng lợi từ quá trình đô thị hóa. Đời sống của công nhân lao động đang hết sức khó khăn, thiếu thốn. Hầu hết các khu công nghiệp, khu chế xuất tập trung đều thiếu, không có khu nhà ở, nhà trẻ, siêu thị, y tế, công trình văn hóa, thể thao phục vụ nhu cầu tối thiểu của người lao động.
Dự báo trong những năm tới, điều kiện môi trường làm việc của công nhân và lao động sẽ có những thay đổi quan trọng. Đặc biệt, trong điều kiện dịch bệnh COVID-19 đang diễn biến phức tạp hơn dự báo và có khả năng kéo dài, khả năng đứt gãy chuỗi sản xuất tại các khu công nghiệp là khó tránh khỏi, trong bối cảnh các doanh nghiệp sản xuất phải thực hiện 3 tại chỗ. Để chung tay cùng Chính phủ thực hiện mục tiêu kép, vừa sản xuất vừa chống dịch thì chỗ ở, dịch vụ thiết yếu cho công nhân lao động tại các khu công nghiệp, khu chế xuất là một áp lực, thách thức trên toàn quốc đối với chúng ta. Mặt khác, sự đình trệ trong cải thiện môi trường sống với hệ quả là công nhân thường xuyên bỏ việc có thể ảnh hưởng tới môi trường làm việc và quá trình đào tạo lao động lành nghề, giảm sức cạnh tranh của Việt Nam với các quốc gia xung quanh trong vai trò là một thị trường đầu tư trực tiếp nước ngoài đang có nhiều lợi thế.
Từ thực trạng nêu trên, đại biểu Trần Văn Khải cho rằng, cần nhất quán về nhận thức quan điểm là phải tận dụng phát huy tác dụng, tác động tích cực của đô thị hóa để đẩy mạnh hiện đại hóa đất nước. Trong thời gian qua, Bộ Xây dựng đã và đang triển khai xây dựng Đề án phát triển đô thị Việt Nam ứng phó với biến đổi khí hậu. Trong xu thế rõ ràng của biến đổi khí hậu hàng năm ngày càng mạnh mẽ. Đề nghị Bộ Xây dựng tập trung nguồn lực nghiên cứu, hoàn thiện Đề án để có cơ sở trình cấp thẩm quyền phê duyệt, đảm bảo tiến độ, chất lượng phù hợp với bối cảnh của nước ta, giai đoạn 2021-2030 làm cơ sở để triển khai.
Theo đại biểu Trần Văn Khải, những tồn tại, hạn chế trong quá trình đô thị hóa ở nước ta, kinh tế đô thị chưa phát triển xứng tầm phần lớn là do chúng ta chưa có một luật về quản lý phát triển đô thị. Đề nghị Chính phủ chỉ đạo các cơ quan hữu quan sớm xây dựng hoàn thiện luật này để trình cho Quốc hội trong thời gian sớm nhất.
Để phát triển đô thị được bền vững thì chúng ta cần những nguồn lực phát triển, trong đó đặc biệt là nguồn lực về đất đai trong thời gian qua thiếu vắng của thị trường đất đai minh bạch, rõ ràng đã tác động xấu, làm méo mó quá trình đô thị. Do đó, thị trường đất đai phát triển minh bạch là một ưu tiên, chính sách hàng đầu hiện nay nên cần nhanh chóng sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai. Đề nghị Chính phủ sớm trình Quốc hội thông qua Luật Đất đai (sửa đổi) để giải quyết các vướng mắc và khơi thông các nguồn lực để phát triển đô thị trong những năm tới, góp phần phát triển kinh tế của đất nước.
Việc quản lý, sử dụng đất đai hiệu quả sẽ góp phần khắc phục tình trạng lãng phí, giúp cho người dân ở những vùng khó khăn có được nhà ở, đất ở; đồng thời sắp xếp, bố trí ổn định dân cư ở địa bàn đặc biệt này. Cho ý kiến về giải quyết thiếu nhà ở, đất ở đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đại biểu Cao Thị Xuân – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hoá, nêu quan điểm: Đối với vùng dân tộc miền núi, Nghị quyết về Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm 2021-2025 đã nêu khá toàn diện, đó là tập trung triển khai hiệu đề án tổng thể và chương trình mục tiêu quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi của giai đoạn 2021-2030, tạo sinh kế bền vững, giải quyết việc làm, định canh, định cư cho đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là ở vùng sâu vùng xa, vùng biên giới.
Đại biểu Cao Thị Xuân – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hoá.
Để các mục tiêu trên đi vào cuộc sống, bảo đảm cho Nghị quyết số 88 của Quốc hội mang tính khả thi, tạo chuyển biến rõ nét, đại biểu Cao Thị Xuân đề nghị Chính phủ chỉ đạo các Bộ, ngành, địa phương tập trung nguồn lực đầu tư để giải quyết căn bản các vấn đề bức thiết của đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, như tình trạng thiếu nhà ở, đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt, quy hoạch, sắp xếp, bố trí ổn định dân cư ở địa bàn đặc biệt khó khăn, nhất là vùng có nguy cơ cao về thiên tai, đẩy mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất, đời sống của đồng bào. Đây là vấn đề rất cấp bách, đề nghị Chính phủ cần có những giải pháp để giải quyết kịp thời. Đề nghị phải bố trí đủ vốn, nguồn lực để thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia.
Mới đây, làm việc với một số tỉnh ở Tây Nguyên, Chủ tịch Quốc hội đã đề nghị các tỉnh cần quan tâm tập trung giải quyết vấn đề đất đai cho đồng bào, đặc biệt là rà soát tình trạng đất đai ở các nông, lâm trường hiện nay đang quản lý nhưng không có hiệu quả, chuyển về địa phương diện tích khá lớn nhưng chưa được đo vẽ, cắm mốc, một số nơi thì chưa bàn giao hoặc nhận bàn giao nhưng chưa có kế hoạch sử dụng. Đề nghị Chính phủ xử lý nghiêm khắc các vi phạm pháp luật và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giải quyết dứt điểm tình trạng về quản lý, sử dụng đất đai, tranh chấp, lấn chiếm, cho thuê, cho mượn sai mục đích đang còn tồn đọng trong các công ty nông, lâm nghiệp và ban quản lý rừng.
Có thể nói, Luật Đất đai (sửa đổi) là một trong những Luật trọng tâm trong thực hiện chức năng lập pháp của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV. Việc sửa đổi Luật Đất đai năm 2013 sẽ tác động rất lớn đến nhiều lĩnh vực của đất nước cũng như đến quyền lợi của người dân nên cần được nhiều Bộ ngành hữu quan, các cơ quan của Quốc hội nghiên cứu kỹ lưỡng trên tinh thần xây dựng, trách nhiệm cao./.